Amerikada
saylov jarayonini kuzatishga kelgan o’zbekistonlik nazarida bu mamlakatda tuzum
haqiqatda xalqniki; xalq uchun xizmat qiladi va xalq tomonidan saylanadi.Lekin
amerikaliklar o’z demokratiyasi bilan qanchalik faxrlanmasin, o’z
saylagan hukumatidan bugungi kelib xafsalasi pir ekanini yashirmaydi.
O’zgarish bo’lmasa,
deydi ular, bu jamiyatda boshqaruv va avom bir-biridan uzoqlashishda davom
etadi.
Insoniyat
tarixi shundan dalolat beradiki, xalq dardiga quloq tutmagan va uning manfaatlari
uchun ter to’kmagan hokimiyat bir kun kelib baribir yemiriladi.
Saylov tizimlari bo’yicha xalqaro tashkilot (IFES) vakili Antoni Boyerning aytishicha, amerikalik saylovchi qonunga ishonadi va uning ovozi muhim rol o’ynashini biladi.
"Jarayonda
har safar xato ishlar topiladi, ammo xalq ulardan boxabar. Saylov shu qadar
oshkora kechadiki, uning natijasiga saylovchining ovozidan boshqa biror narsa
ta’sir qila olmaydi", - deydi Antoni Boyer.
AQSh axborot vositalari rahbarlikka
nomzodlarni savolga tutish, ularning har bir so’zi va qadamini tahlil qilish,
omma fikrini o’rganishni o’z burchi deb biladi.
Saylov adolatli o’tishi va omma irodasini aks ettirishi uchun fuqaro faol harakat qilishi va tizim oshkora ish
yuritishi lozim.
300 milliondan ziyod aholilik AQShning
deyarli yarmi ovoz berish huquqiga ega. Federal Saylov Komissiyasiga ko’ra, bu safar
qariyb 150 milliondan oshiq amerikalik ovoz berish niyatida.
“Nomzodlarga qarab, AQShning bugungi ahvoliga
qarab, ovoz bermasdan iloj yo’q. Davlatni to’g’ri yo’lga solish kerak”, - deydi
“Amerika Ovozi” bilan gaplashgan saylovchilardan biri.
Haqiqatdan ham nomzodlar, ularning
bugungi zamon haqidagi fikr-mulohazalari va takliflari amerikaliklarni juda
ilhomlantirib yuborgan.
72 yoshli Jon Makkeyn va 47 yoshli Barak Obama turlicha
qarash, siyosiy guruh va avlod vakillari.
Ammo, ko’pchilik nazarida, ularning
har ikkisi Amerika faxrlansa arziydigan farzandlar. Har ikki nomzod millionlab sodiq tarafdorlarga
ega.
Makkeyn vatan uchun qon to’kkan
qahramon, uzoq yillardan beri Kongressda xizmat qiladi va mustaqil fikrli va
halol siyosatchi sifatida tanilgan.
Obama yosh, ammo tirishqoq
siyosatchi. Tajriba bobida Makkeyn bilan tenglasha olmaydi, ammo “davlatni
boshqarish uchun zarur idrok va bilimga egaman”,- deydi.
Otasi qora tanli,
onasi oq tanli, oddiy oiladan chiqib, eng nufuzli oliygohlarni bitirgan,jamoatchi faol va advokat sifatida nom
qozongan Obama Amerika yangicha o’ylashi, dunyoga ochiq ko’z bilan qarashi, tizginni
yosh avlod vakillariga ishonib topshirishi kerak deydi u.
Saylovni Yevropada Xavfsizlik va
Hamkorlik Tashkiloti kabi xalqaro muassasalar va yuzlab mehmonlar kuzatmoqda.
Ulardan biri o’zbekistonlik huquq himoyachisi Shuhrat G’aniyev AQSh Davlat
departamentining maxsus dasturi bilan kelgan.
“Bir narsa meni hayratga soldi: xalq
nihoyatda faol. Amerikaning asosiy boyligi, o’zimning shaxsim fikrim, bu uning
puli emas, qurolining kuchi emas, bu uning jamiyati. O’sha fuqarolik jamiyati
deymizmi… Amerika fuqarosi va jamiyatining qanchalik faolligini hozir mana shu
yerda ko’rayapman”.
Ga’niyevning kuzatishicha, bugungi
faollikdan hatto amerikaliklarning o’zlari ham hayron.
Jon Kennedi (1960 yillar boshida prezidentlik
qilgan) davridan boshlab, deya sharhlaydi G’aniyev, saylovlarda yoshlar,
afro-amerikaliklar va ispan tilida gaplashuvchi muhojirlar bunchalik faol
qatnashmagan ekan.
Shuhrat G’aniyev Florida, Illinois va
Massachyusetts shtatlarida saylov uchastkalarida bo’lib, ovoz berish jarayonini
kuzatmoqda.
Safar davomida mehmonlar oddiy oilalarda yashaydi. Amerika hayoti
bilan yaqindan tanishadi, balki jamoatchi faollar va arboblar bilan muloqot
qiladi.
Afsuski, deydi Shuhrat G’aniyev, O’zbekistonda axborotni asosan Rossiya
manbalaridan oladigan men kabi odamlar asl jarayon haqida ko’p bilmaydi.
“Amerikani bir necha kundan beri kezib, ko’p narsalarni tushundim”, - deydi u.
“Ochiq va oydin… Mana shu narsa amerikaliklarning
eng yoqadigan narsasi. Bilasizmi, har kuni televideniyeda alohida kanallarda
ertalabdan kechgacha har bir narsani sinchiklab ko’rsatayapti: “Mana qaranglar,
Obama bugun mana bunday deydi, mana qaranglar Makkeynning yordamchisi mana
bunday qildi. Mana qaranglar Makkeyning o’zi mana bunday deyapti… Ammo mana bu
yerda nohaqligi bor ekan, mana bu yerda haq ekan”,- deb ko’rsatayapti”.
“Bilasizmi, bunday fikrlash
amerikalikka juda oddiy ko’rinar, ammo
bizdek, o’zbekistonlik fuqarolar uchun bu taajjubli hol”,- deydi G’aniyev. “Chunki biz mana shu yillar ichida, ayniqsa
oxirgi 15-16 yil ichida ochiq va oydin ravishda saylov o’tkazishga o’rgana
olmadik”.
Amerikada saylovlar uchun yuzlab
million dollar sarflanadi. Mablag’nomzodga tarafdorlar va uning saylanishidan
manfaatdor tomonlardan keladi. Ammo, saylanish uchun moliya eng muhim omil emas
ekan, deydi Shuhrat G’aniyev.
Amerikaliklar “nomzod menga nima beradi”? - deb so’rarkan deya xulosa qiladi kuzatuvchi.
“Odam uchun, uning manfaatlari uchun yaratilgan dasturlar… Ijtimoiy
programmalar, tibbiyot bo’yicha dasturlar, ichki iqtisodiyotni rivojlantirish
programmalari… Amerikaliklarni saylov dasturida ularga nima berilishi
qiziqtirar ekan”,- deydi G’aniyev.
“Agar Amerika fuqarosi uning talabiga e’tiborsizlikni sezsa, nomzod
milliardlab dollar sarflagan taqdirda ham saylovchi unga ovoz bermaydi”.
Shuhrat G’aniyev nazarida O’zbekiston
Amerikadan ko’p narsa o’rgansa bo’ladi, xususan xalq fikrini hurmat qilishni va fuqarolarning davlatga
nisbatan ishonchli bo'lishini.
“Xalqning ishonchi Amerikaning eng
katta boyligi… Davlat qiyin muammolar
bilan yuzlashmoqda. Hozir inqiroz payti… Butun dunyoda har kuni ertalabdan
kechgacha Amerika inqirozga tushdi, moliyaviy tanazzul degan gaplar… Albatta bu
bor narsa. Lekin, qarangki, xalq shu paytda davlat tizimiga ishonayapti. O’zbekistonda
hozir eng katta muammo bu fuqarolarimizning davlatga nisbatan ishonchi yo’qligi”.