با چیتر یادی هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفال و کاره‌ساته‌کانی تر نه‌که‌ینه‌وه‌

هه‌موو ساڵێک له‌م ده‌مه‌وه‌ که‌م تازۆرێک ده‌ست ده‌کرێته‌وه‌ به‌ قسه‌کردن و نوسین و به‌رنامه‌ ئاماده‌کردن له‌سه‌ر کاره‌ساته‌کانی هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفال.

له‌ ساڵیاده‌کاندا گه‌لێک له‌ به‌رپرسان ده‌بینرێن ڕیز ده‌به‌ستن بۆ به‌شداریکردن له‌ یادکردنه‌وه‌کاندا و وێنه‌یه‌کی زۆریان ڕووبه‌ری ڕۆژنامه‌ وگۆڤاره‌کان ده‌گرن و دیمه‌نه‌کانیش هێنده‌ زۆر ده‌بن که‌ناڵه‌کانی ته‌له‌فزیۆن فریای په‌خشکردنی هه‌موویان ناکه‌ون.

سیاسیه‌کانمان له‌و ساڵیادانه‌دا هه‌ر وتاره‌ و ده‌یده‌ن، هه‌ر ڕسته‌یه‌ و ڕیزی ده‌که‌ن ، هه‌ر دروشمه‌ ڕه‌نگێکی ‌ به‌به‌ردا ده‌کرێت، ئیدی به‌ کورتی و به‌ کوردی گرنگ ئه‌وه‌یه‌ به‌شدار بیت له‌ بۆنه‌که‌دا و ئه‌وه‌یش که‌ چی ده‌ڵێیت یان نایڵێیت مه‌سه‌له‌یه‌ک نییه‌.

ئه‌وه‌ی پار یان پێرار یان زیاتر له‌ ده‌ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر گوتراوه‌، جارێکی تریش ده‌گوترێته‌وه‌ به‌ڵام ده‌بێت ئه‌و ڕاستیه‌ش بڵێین هه‌ندێک جار خوا هه‌ڵناگرێت ڕسته‌کان و په‌ره‌گرافه‌کان پاش و پێش ده‌خه‌ن و که‌مجاریش هه‌ندێک ده‌سته‌واژه‌ی نوێ به‌کارده‌هێنرێت.

پاش ته‌واوبوونی مه‌ڕاسیمه‌کانیش هه‌ر یه‌که‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ماڵی خۆی و ئیدی بۆ به‌رنامه‌ی کاری یه‌ک دوو ڕۆژی داهاتوو ئه‌وه‌ی له‌ بیردا نه‌مێنێت هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفاله‌، ئه‌گه‌ر خوانه‌کرده‌ به‌ شێوه‌یه‌ک له‌ شێوه‌کان شتێک به‌ بیردا هات ئه‌وا هه‌ڵده‌گیرێت بۆ وتاره‌که‌ی ساڵی ئاینده‌ به‌بێ ڕه‌چاوکردنی ئه‌وه‌ی له‌ ساڵی پێشتردا چی گوتراوه‌.

هه‌موو ساڵێکیش ده‌ربازبووان و که‌س و کاری قوربانیانی ئه‌و کاره‌ساتانه‌ جه‌خت ده‌که‌نه‌وه‌ له‌وه‌ی هێشتاش زۆربه‌ی ئه‌و په‌یمانانه‌ی دراون جێبه‌جێنه‌کراون و وه‌ک ده‌ره‌نجامێکی سروشتیش ده‌بینیت داواکانی ئه‌مساڵ له‌ هی ساڵانی پێشوو زیاد تریشن و جودا تریشن.

ئایا هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفال و کاره‌ساته‌کانی تریش ته‌نها بۆ یادکردنه‌وه‌ن، یان پێویسته‌ بکرێنه‌ پڕۆژه‌یه‌کی نیشتیمانی و نه‌ته‌وایه‌تی له‌ پێناو ئاینده‌یه‌کی باشتردا؟ ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر مانایه‌ک یان به‌هایه‌ک بۆ ئاینده‌ی باشتر مابێته‌وه‌!؟

هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفال و کاره‌ساته‌کانی تریش، ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی شۆفینیزمی عه‌ره‌بی بوون که‌ له‌و کاته‌دا له‌ پارتی به‌عسی سه‌دام حوسێندا خۆی ده‌نواند.

ئه‌و ڕه‌فتاره‌ ژینۆسایدیانه‌ی به‌غدا هه‌ر ته‌نها به‌مه‌به‌ستی کوشتن و قڕکردن و ده‌ستگیرکردن و ئه‌شکه‌نجه‌دان و بێده‌نگ کردن نه‌بوون، هێنده‌ی ئه‌وه‌ی پرۆسه‌ بوون بۆ تێکشکاندنی سایکۆلۆژیه‌تی مرۆڤی کورد و لێسه‌نده‌وه‌ی ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی.

بۆیه‌ لێره‌وه‌ پێویست به‌ پڕۆژه‌کانی دروستکردنه‌وه‌ و بونیاتنانه‌وه‌ و هه‌ڵسانه‌وه‌ هه‌یه‌ نه‌ک وتاری باق وبریقه‌دار، نه‌ک وتارێک که‌ وشه‌کانی توانای بڕکردنی ته‌نها چه‌ند کاژمێرێکیان نییه‌، نه‌ک دروشمێک که‌ که‌سێک بۆی نابێت به‌ ته‌ته‌ر.

کورد له‌ عێراقدا زیاتر له‌ 20 ساڵه‌ خۆی فه‌رمانڕه‌وای خۆی ده‌کات، زیاتر له‌ 20 ساڵه‌ پرۆسه‌ی به‌ حیزبی کردنی هه‌موو شتێک کار ده‌کات، به ‌شێوه‌یه‌ک ئه‌گه‌ر بۆشیان بلوێت ئه‌وا وه‌ک چۆن شکۆمه‌ندیه‌کانی نه‌ته‌وه‌یه‌ک له‌ کارنامه‌ی به‌ ئه‌فسانه‌ کردن و پیرۆز کردنی تاکه‌کاندا ده‌توێننه‌وه‌ ئاوه‌هاش بۆنه‌ تراژیدیه‌کانیش ده‌خه‌نه‌ ئه‌و خانه‌یه‌وه‌ و خۆیان به‌ فریادڕه‌س ده‌زانن وه‌ک ئه‌وه‌ی هه‌نگیان له‌ داردا دۆزیبێته‌وه‌.

ئه‌وه‌ی تا ئێستا لایه‌نه‌ سیاسیه‌کانی باشوری کوردستان نه‌یانکردووه‌، به‌رنامه‌ ڕێژیه‌که‌ بۆ هه‌ڵساندنه‌وه‌ و ساڕێژکردنی زامه‌ سایکۆلۆژیه‌کانی تاکی کورد.

ئا له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌نگاوێکیش نرابێت ئه‌وه‌نده‌ شه‌رمنانه‌ و بچوک بووه‌ ناچێته‌ هیچ خانه‌یه‌که‌وه‌ که‌ بتوانرێت وه‌ک زه‌مینه‌یه‌ک بۆ هه‌نگاوی گه‌وره‌تر لێی بڕوانرێت.

بۆ  خه‌ڵکی ساده‌ی وه‌ک ئێمه‌، هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفال و کاره‌ساته‌کانی تریش له‌ هزری هه‌مواندایه‌، به‌رده‌وام ڕامان ده‌چڵه‌کێنن، ئازارمان ده‌ده‌ن، ده‌مانگریێنن، هه‌ناسه‌مان سوارده‌که‌ن، تا ئه‌ندازه‌یه‌کیش بیرکردنه‌وه‌کان له‌و ڕابردووه‌ تراژیدیه‌ ئه‌وه‌نده‌ قوڵه‌ ئێستا و ئاینده‌شمان له‌بیر ده‌باته‌وه‌. 

ئێمه‌ تا ئێستاش وه‌ک مێژوو سه‌ودا له‌گه‌ڵ ئه‌م کاره‌ساتانه‌ماندا ده‌که‌ین و نه‌شتوانراوه‌ بکرێنه‌ بابه‌تی ئه‌و مێژوویه‌ک تا نه‌وه‌ی نوێی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌ی پێ ئاشنا بکرێن.

بۆ ساڕیژکردنی برینه‌کانی ئه‌و کاره‌ساتانه‌ ، کۆنتراکتی نه‌وت، ڕاکێشانی بۆری و لوله‌ نه‌وتیه‌کان، بازرگانیی یاسایی و نا یاسایی، به‌رزکردنه‌وه‌ی باڵه‌خانه‌کان، بازاڕی کراوه‌  و بازرگانی ئازاد ، سه‌رنج ڕاکێشانی کۆمپانیاکانی جیهان، به‌ حیزبی کردنی کاره‌ساته‌کان و بۆنه‌کان، کڕینی چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نی، ململانێ ڕه‌ش و سپیه‌کانی ناو و ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان، به‌شداربوونی کاربه‌ده‌ستان له‌ مه‌ڕاسیمه‌کاندا..هتد، هه‌رگیز نابنه‌ چاره‌سه‌ر بۆ ساڕێژکردن، ئه‌گه‌ر گۆڕانێک له‌ بیرکردنه‌وه‌ی ڕێبه‌رانی باشوری کوردستاندا نه‌یه‌ته‌ ئاراوه‌.

هه‌نگاوی یه‌که‌می ئه‌و جۆره‌ گۆڕانکارییه‌ش له هزری ڕێبه‌رانی سیاسی باشوری کوردستان خۆیه‌وه‌ ده‌ستپێده‌کات. له‌ ڕووی به‌ڕێوه‌بردنی دۆسێکانی ئه‌و کاره‌ساتانه‌وه‌ و دادگایی کردنی هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌شدارییان هه‌بووه‌ له‌و تراژیدیا نه‌ته‌وه‌ییانه‌دا که‌ هه‌تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت زۆرێک له‌وانه‌ی ناویان له‌ لیستی دادگای باڵای تاوانه‌کاندا وه‌ک گومانبار هاتووه‌  لای لایه‌نه‌ سه‌ره‌کیه‌کانی باشوری کوردستان داڵده‌دراون.

پێم وانیه‌ تاوانی ئه‌م جۆره‌ داڵده‌دانانه‌‌ له‌ تاوانه‌کانی ئه‌نفال و کیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه‌ که‌متر بن.

داڵده‌دانی ئه‌و گومانبارانه‌ زامه‌کانی ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه‌ به‌ کراوه‌یی ده‌هێڵنه‌وه‌ و به‌رده‌وامیش ئه‌و پرسیاره‌ لای ده‌ربازبووانی کاره‌ساته‌کان به‌ کراوه‌یی ده‌مێنێته‌وه‌ ” ئه‌رێ جیاوازی له‌‌ نێوان ئێمه‌ی قوربانی و ئه‌وانی تاوانباردا چییه‌؟”

پێکهێنانی دادگایه‌ک له‌ هه‌ولێری پایته‌خت نه‌ک له‌ به‌غدا ده‌شێت ببێته‌ وه‌ڵامێکی به‌رایی و هه‌نگاوێکی سه‌ره‌تایی بۆ گێڕانه‌وه‌ی سه‌روه‌ری پێشێلکراوی مرۆڤی کورد. پێکهێنانی ئه‌و دادگایه‌ و ده‌ستپێکردنی پرۆسه‌ی دادگاییه‌کی ڕه‌وا و ئازادانه‌ به‌بێ هیچ گومانێک کرانه‌وه‌ی  له‌ ئه‌قڵیه‌تی حیزبدا پێویسته‌ به‌شێوه‌یه‌ک که‌ به‌رژه‌وه‌ندی گشتی بخاته‌ سه‌رو به‌رژه‌وه‌ندی حیزباییه‌تیه‌وه‌.

پێویسته‌ ڕاڤه‌کردنی بابه‌تیانه‌ی کاره‌ساته‌کان بخرێنه‌ نێو قۆناغه‌ جیاجیاکانی به‌رنامه‌ی خوێندنه‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ک له‌ پۆلێکی دیاریکراوی قۆناغی سه‌ره‌تاییه‌وه‌ ده‌ستپێبکات تا ده‌گاته‌ قۆناغه‌کانی زانکۆ و خوێندنی باڵا.

له‌ده‌مێکدا وا چاره‌که‌ سه‌ده‌یه‌ک به‌سه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفالیشدا ڕه‌ت ده‌بێت که‌ هیچی که‌متر نییه‌ له‌ ژینۆسایدی ئه‌رمینیاییه‌کان و جوله‌که‌کانیش، به‌ڵام هه‌تا ئێستا نه‌توانراوه‌ به‌ چاره‌کی هه‌وڵه‌کانی جوله‌که‌کان که‌ داویانه‌ بۆ ناساندنی هۆلۆکۆست و به‌ زیندوویی هێشتنه‌وه‌ی له‌ ویژدانی مرۆڤایه‌تیدا، کارێکی وه‌ها بکرێت به‌رده‌وام ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه‌ و کاره‌ساته‌کانی تریش له‌ هزری مرۆڤی کورددا بمێنێته‌وه‌ به‌ شێوه‌یه‌ک که‌ مێژویه‌کی پڕ له‌ سه‌ره‌وه‌ری بێت بۆی نه‌ک مێژوویه‌ک که‌ هه‌ناسه‌ی سارد و حه‌سره‌ت له‌گه‌ڵ خۆیدا بێنێت.

بیرۆکه‌ی تریش هه‌ن ئه‌گه‌ر هه‌نگاویان بۆ بنرێن، له‌وانه‌ کارکردن له‌سه‌ر باشکردنی ژیان و گوزه‌رانی که‌س و کاری قوربانیانی کاره‌ساته‌کانه. ئه‌گه‌ر دۆسێی کاره‌ساته‌کان تا ئێستا ته‌نها وه‌ک ڕووکار و وه‌ک شتێکی لاوه‌کی لێی ڕوانراوه، با بۆ له‌مه‌ودوا بتوانرێت به‌رنامه‌ڕێژیه‌کی بابه‌تیانه‌ بکرێت بۆ کارکردنه‌ سه‌ر گوتاره‌کان له‌سه‌ر ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی و ناردنی که‌سانی پسپۆڕ و شاره‌زا بۆ قسه‌کردن له‌ نێوه‌نده‌ هزریه‌کانی جیهاندا و به‌ تایبه‌تیش جیهانی ئیسلامی و جیهانی عه‌ره‌بی، بۆ ناساندنی ئه‌و تاوانانه‌ی به‌ ناوی عروبه‌ و به‌ ناوی ئیسلامه‌وه‌ به‌رامبه‌ر گه‌لی کورد کراون، مه‌خابن له‌م ڕووه‌‌یانه‌وه‌ که‌مته‌رخه‌می هه‌یه‌، هێنده‌ی ئه‌و که‌مته‌رخه‌میه‌ی که‌ تا ئێستا نه‌توانراوه‌ نێوه‌ندێکی متمانه‌ پێکراوی زانستی و تایبه‌تمه‌ند به‌ پرسی هه‌ڵه‌بجه‌ و ئه‌نفال و کاره‌ساته‌کان پێکبهێنرێت، تا بتوانرێت پشت به‌ زانیاریه‌کانی و لێکۆڵینه‌وه‌کانی ببه‌سترێت بۆ لێکدانه‌وه‌ و ڕاڤه‌کردن و تێگه‌یشتن له‌ کاره‌ساته‌کان.

 

 

 ‌‌

 

هه‌ڵبژاردن لێره‌ و له‌وێ

هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رۆکایه‌تی وڵاته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا به‌ سه‌رکه‌وتوویی کۆتایی پێهات. جیاوازی زۆرهه‌بوون له‌ نێوان هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئێره‌ و هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئه‌وێ.

لێره‌ هه‌ر یه‌که‌ له‌ کاندیده‌کانی سه‌رۆکایه‌تی به‌ ژماره‌یه‌ک پرۆسه‌ی کاندیدکردندا ڕه‌ت ده‌بن تا دوا هه‌نگاو له‌ کۆنگره‌ی لایه‌نه‌که‌یدا ده‌نگی متمانه‌ی ده‌درێتێ و هه‌ر کاندیدێک ئه‌و ده‌نگی متمانه‌یه‌ به‌ده‌ست نه‌هێنێت ناتوانێت ببێته‌ کاندیدی لایه‌نه‌که‌ی له‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆکایه‌تیدا.

له‌وێ نه‌ پێویست به‌ پرۆسه‌ و نه‌ پێویست به‌ خۆ ماندووکردن ده‌کات، که‌سی یه‌که‌می لایه‌نه‌که‌ جا ئه‌ندامه‌کانی ئه‌و لایه‌نه‌ پێی قایل بن یان نا هه‌ر خۆی کاندیدی یه‌که‌م و بێ چه‌ندوچونه‌.

لێره‌ له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکردنی هه‌ڵمه‌ته‌کانی هه‌ڵبژاردندا دارایی له‌ پاره‌به‌خشان بۆ لایه‌نه‌کان کۆده‌کرێنه‌وه‌ و لیژنه‌ی تایبه‌تی ژمێریاری هه‌ن بۆ دڵنیا بوون له‌ چۆنیه‌تی خه‌رجکردنی پاره‌ی کۆکراوه‌.

له‌وێ پێویست به‌ کۆکردنه‌وه‌ی دارایی ناکات له‌ پاره‌به‌خشان، به‌ڵکو خه‌زێنه‌ نهێنی و ئاشکراکانی لایه‌نه‌کان کراوه‌ن و به‌بێ ئاگاداری پسپۆڕانی ژمێریاری پاره‌ ته‌خشان و په‌خشان ده‌کرێت.

 

لێره‌ ئه‌ندامان و کارمه‌ندانی هه‌ڵمه‌ته‌کانی هه‌ڵبژاردن تا ئه‌و ڕۆژه‌ش که‌ هه‌ڵبژاردنی تیادا ده‌کرێت به‌شوێن زانیاریه‌کانه‌وه‌ن‌ و نه‌خشه‌ و پلان داده‌نرێن بۆ لێدوانه‌کان و ڕیکلامه‌کانی تایبه‌ت به‌ هه‌ڵبژاردن.

له‌وێ پێویست ناکات زانیاری کۆبکرێنه‌وه‌ به‌ مه‌به‌ستی به‌رنامه‌ڕێژی بۆ هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردن.  هه‌موو هونه‌ره‌که‌ له‌ گێڕانه‌وه‌ی مێژوویه‌کدایه‌ که‌ مه‌رجیش نییه‌ هه‌مووی دروست بێت.

لێره‌ میدیا ناچێته‌ خزمه‌تی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ ، به‌ڵکو هه‌میشه‌ به‌شوێن پرسیاره‌ گرنگه‌کانه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌شێت وه‌ڵامی کاندیده‌کان ببێته‌ هۆکار بۆ ئاڵ وگۆڕ له‌ ئه‌نجامه‌کانی ئه‌و ڕاوه‌رگرتنه‌ گشتیانه‌ی له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردن ده‌کرێن.

له‌وێ کاندیده‌کان خۆیان خاوه‌نی میدیان و هیچ باکیان نییه‌ له‌و پرسیارانه‌ی میدیاکانی خۆیان ئاڕاسته‌یان ده‌که‌ن و هه‌رگیزیش وه‌ڵامی میدیاکانی ڕکابه‌ریشیان ناده‌نه‌وه‌.

لێره‌ ئه‌گه‌ر هه‌ر جۆره‌ که‌ناڵێکی میدیایی  لایه‌نگیری خۆی بۆ کاندیدێک ڕابگه‌یه‌نێت، مه‌رج نییه‌ بابه‌تێکی پۆزه‌تیڤانه‌ له‌سه‌ر کاندیدی ڕکابه‌ر بڵاونه‌کاته‌وه‌.

له‌وێ ئه‌گه‌ر هه‌ر جۆره‌ که‌ناڵێکی میدیایی لایه‌نگیری خۆی بۆ کاندیدێک ڕاگه‌یاند ، ئه‌وا قه‌ده‌غه‌یه‌ دۆسته‌کانی ئه‌و که‌ناڵه‌ میدیاییه‌ش له‌ لایه‌نی ڕکابه‌ر نزیک ببنه‌وه‌ .

 

لێره‌ کاندیده‌کان هه‌وڵ ده‌ده‌ن له‌ که‌مترین ماوه‌دا وتاره‌کانیان پێشکه‌ش بکه‌ن بۆ دڵنیاکردنی ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌شی هێشتا خۆیان یه‌کلایی نه‌کردۆته‌وه‌ بۆ ده‌نگدان.

له‌وێ کاندیده‌کان هه‌رچیه‌کیان بوێت ده‌یڵێن بێ گوێدانه‌ ئه‌وه‌ی چ جۆره‌ کاریگه‌ریه‌کی ده‌بێت به‌سه‌ر ده‌نگده‌ره‌وه‌.

لێره‌ کاندیده‌کان به‌ ته‌واوی به‌ لێدوانه‌کانی خۆیاندا ده‌چنه‌وه‌ ئه‌وجا ڕاگه‌یاندنی نوێ ده‌ده‌ن.

له‌وێ کاندیده‌کان ئه‌و ڕه‌واییه‌ش به‌ خۆیان ده‌ده‌ن به‌ پێچه‌وانه‌ی دوێنێشیانه‌وه‌ قسه‌ بکه‌ن.

لێره‌ کاندیده‌کان ئاماده‌ن به‌رامبه‌ر به‌ یه‌ک گفت و گۆ بکه‌ن.

له‌وێ  گفت وگۆی ته‌ن به‌ته‌ن  له‌ فه‌رهه‌نگی کاندیده‌کاندا هه‌رگیز بوونی نییه‌.

لێره‌ ئه‌گه‌ر کاندیده‌که‌ پۆستی سه‌رۆکیشی هه‌بێت ئاماده‌یه‌ بۆ گفت و گۆی ته‌ن به‌ ته‌ن له‌گه‌ڵ ڕکابه‌ره‌کانیدا.

له‌وێ ئه‌وه‌ی سه‌رۆک بێت دان نانێت به‌ ڕکابه‌ره‌کانیدا و به‌ ڕه‌وای نازانێت ڕووبه‌ڕوویان ببێته‌وه‌.

لێره‌ له‌ پاش ئه‌و گفت وگۆ ته‌ن به‌ ته‌نانه‌ کاندیده‌کان سوپاسی یه‌کتر ده‌که‌ن بۆ ئاماده‌بوونیان له‌و جۆره‌ گفت وگۆیانه‌دا.

له‌وێ هه‌ر یه‌که‌ له‌ کاندیده‌کان یان نوێنه‌رانیان له‌ ڕاگه‌یاندنی خۆیانه‌وه‌‌ ده‌که‌ونه‌ هه‌ڕه‌شه‌ و گوڕه‌شه‌ و تاوانبار کردنی به‌رامبه‌ره‌کانیان.

لێره‌ کاندیده‌کان و لایه‌نگرانیشیان له‌ دڵه‌ڕاوکییه‌کی به‌رده‌وامدا ده‌ژین تاڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌کانی هه‌ڵبژاردن.

له‌وێ پێویست به‌ نیگه‌رانی و دڵه‌ڕاوکێی ناکات، هه‌ر له‌گه‌ڵ دیاریکردنی ڕۆژی هه‌ڵبژاردن، ڕێک ئه‌نجامه‌کانی زانراوه‌، ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر پێشتریش نه‌بێت.

لێره‌ هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردن ته‌رخانه‌ بۆ به‌رنامه‌کانی چۆنیه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی ئاینده‌ی وڵات و پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌ نیشتیمانیه‌کان و سه‌لماندنی ئه‌وه‌ی به‌رنامه‌ی کاندیده‌که‌ باشترینه‌ بۆ وڵاته‌که‌.

له‌وێ ئه‌وه‌ی قسه‌ی له‌سه‌ر نه‌کرێت به‌رژه‌وه‌ندی گشتی و دۆسێکانی ئاسایشی نیشتیمانیه‌.

لێره‌ هه‌ڵبژاردن بۆ تۆکمه‌ کردنی پره‌نسیپه‌ دیموکراسیه‌کانه‌.

له‌وێ هه‌ڵبژاردن بۆ گاڵته‌جاڕیکردنه‌ به‌ دیموکراسی هه‌ژار و داماو.

لێره‌ وه‌ک چۆن کاندیدی سه‌رنه‌که‌وتوو له‌ هه‌ڵبژاردندا پیرۆزبایی له‌ سه‌رکه‌وتنی به‌رامبه‌ره‌که‌ی ده‌کات، ئاوه‌هاش کاندیدی سه‌رکه‌وتوو سوپاسگوزاریه‌تی چونکه‌ هه‌ڵمه‌تێکی سه‌رکه‌وتووانه‌ی هه‌ڵبژاردنی کردووه‌.

له‌وێ له‌گه‌ڵ ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردندا، چه‌کدار و ئاسایش و شته‌کانی تریش ده‌ڕژێنه‌ سه‌ر شه‌قامه‌کانی وڵات و هه‌موو شتێک ده‌خرێته‌ خزمه‌ت تۆقاندنه‌وه‌.

لێره‌ کاندیدی هه‌ڵبژێردراو سوپاسی هه‌موو ده‌نگده‌رانی وڵاته‌که‌ ده‌کات بۆ سه‌رکه‌وتنی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن.

له‌وێ سوپاسکردن نییه‌ و چونکه‌ خه‌ڵک هه‌ن ده‌نگیان نه‌داوه‌ به‌ کاندیدی سه‌رکه‌وتوو.

 

لێره‌ به‌رنامه‌ی کاری ئاینده‌ به‌سه‌ر ده‌نگده‌راندا دابه‌شده‌کرێت.

له‌وێ ده‌مانچه‌ و پاره‌ و فیشه‌ک و ته‌قه‌مه‌نی و چه‌قۆ و خه‌نجه‌ر و چاو سورکردنه‌وه‌ به‌ده‌نگده‌ران ده‌درێت.

لێره‌ ئه‌گه‌ر به‌شداری له‌ ده‌نگداندا نه‌که‌یت، ده‌نگه‌که‌ت ده‌فه‌وتێت.

له‌وێ به‌شداری بکه‌یت یان نه‌یکه‌ت چوار پێنج که‌س هه‌ن ده‌نگت بۆ بده‌ن.

لێره‌ ئه‌گه‌ر ده‌نگیش به‌ کاندیدی ڕکابه‌ر بده‌یت، ڕۆژی دوایی ده‌چیته‌وه‌ سه‌ر کار و فرمانی خۆت.

له‌وێ هه‌ر که‌ زانرا ده‌نگت به‌ لایه‌نی ڕکابه‌ر داوه‌ ، بۆ سبه‌ی که‌سێکی تر له‌ شوێنی کاره‌که‌ی دانراوه‌ و له‌وانه‌شه‌ پسوڵه‌ی خۆراکه‌که‌شی لێ ببڕدرێت.

لێره‌ کاندیدی هه‌ڵبژێردراو کار بۆ سه‌رله‌ نوێ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی ده‌کات له‌ ده‌نگدانی داهاتووی وڵاته‌که‌یدا.

له‌وێ کاندیدی سه‌رکه‌وتوو کار بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن ده‌کات.

لێره‌ کاندیدی سه‌رکه‌وتوو ناتوانێت هیچ پۆستێک بۆ هیچ که‌سێک دابتاشێت.

له‌وێ کاندیدی سه‌رکه‌وتوو به‌ ئاره‌زووی خۆی  پۆست‌ و دروستده‌کات و هه‌ر به‌ ئاره‌زوی خۆشی دابه‌شی ده‌کات.

لێره‌ لایه‌نگرانی کاندیده‌کان ئاهه‌نگ ناگێڕن تا ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌کانی هه‌ڵبژاردن.

له‌وێ له‌گه‌ڵ ده‌نگدانی یه‌که‌م که‌سدا ده‌ستده‌کرێت به‌ ئاهه‌نگ گێڕانی سه‌رکه‌وتن.

تۆ بڵێی ڕۆژیک له‌ ڕۆژان کاندیده‌کانی ئه‌وێ به‌ ئاشتیانه‌ ده‌ستاوده‌ستی ده‌سه‌ڵات بکه‌ن؟ یان داوا له‌ ڕۆژنامه‌وانێک بکه‌ن تا گفت و گۆیه‌کی ته‌ن به‌ ته‌نیان بۆ ڕێکبخات، یان به‌بێ ته‌خوینکردنی یه‌کدی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردن به‌ڕێوه‌به‌رن؟ به‌ سنگێکی فراوانه‌وه‌ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن وه‌ربگرن ؟ یان ڕێگه‌ نه‌ده‌ن هاوسۆزانیان و هاوبیرانیان و لایه‌نگرانیان و……هتد بکه‌ونه‌ تانه‌ و ته‌شه‌ر و گێچه‌ڵ پێهه‌ڵچنینی   لایه‌نی به‌رامبه‌ر؟ تۆ بڵێی ئه‌و ڕۆژه‌ بێت؟ تا هه‌ست به‌ بوون و ده‌نگی خۆمان بکه‌ین.  

 

 

 

 

تورکیا چی ده‌کات؟

سه‌ره‌ک وه‌زیری تورکیا ده‌ڵێت “چیی دی بڕوای به‌وه‌ نییه‌ له‌ تورکیادا کێشه‌یه‌ک هه‌بێت به‌ ناوی کێشه‌ی کورده‌وه‌ به‌ڵکو بڕوای به‌وه‌یه‌ که‌ کێشه‌ی تێرۆریزم له‌ وڵاته‌که‌یدا هه‌یه”‌.

سه‌ره‌ک وه‌زیری تورکیا به‌ زمانێکی توند ئامێزه‌وه‌ ڕه‌خنه‌ له‌ پارتی ئاشتی و دیموکراسی کورده‌کان ده‌گرێت و ده‌ڵێت “سه‌روه‌ختی دانوستاندن له‌گه‌ڵ به‌ده‌په‌ بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا کۆتایی پێهاتووه”‌.

 ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان ده‌ڵێت به‌ده‌په‌ په‌یوه‌ندی به‌ پارتی کرێکارانی کوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌  و له‌ لێدوانه‌ ڕۆژنامه‌وانیه‌که‌یدا سه‌نگی به‌ده‌په‌ی به‌ هێند وه‌رنه‌گرت‌ و گوتوویه‌تی سه‌روه‌ختی دانوستاندن له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا کۆتایی پێهاتووه‌.

ئه‌م ڕاگه‌یاندنانه‌ی ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان بۆ میدیای تورکیا پاش زیاتر له‌ 3 ساڵ دێت له‌و پڕۆژه‌یه‌ی پارتی داد و گه‌شه‌پێدان خستیه‌ به‌رده‌ست بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا و هه‌ر بۆیه‌شه‌ پێویسته‌ هه‌ڵوه‌سته‌یه‌کی له‌سه‌ر بکرێت تا بزانرێت ئایا ئه‌مه‌ پاشگه‌زبوونه‌وه‌یه‌ له‌و په‌یمانانه‌ی پێشتر پارتی داد و گه‌شه‌پێدانی ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان ده‌یدا بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا، یان ئه‌وانه‌ی پێشتر باس ده‌کران ته‌نها بۆ هه‌ڵمه‌ته‌کانی هه‌ڵبژاردن بوون و بۆ چه‌واشه‌کردنی تورکیاییه‌کان به‌گشتی و خه‌ڵکی کوردیش بوو به‌تایبه‌تی.

له‌وه‌تای ڕاگه‌یاندنی کرانه‌وی دیموکراسی له‌ تورکیادا، له‌ ئانکه‌ره‌ و نێوه‌نده‌ هزریه‌کانی وڵاته‌که‌دا ده‌نگه‌ ده‌نگ و هات هاوارێکی زۆر به‌رز بۆته‌وه‌ که‌ ده‌ستوری تورکیا ده‌گۆڕدرێت و مافی گه‌لی کوردی تیادا ده‌چه‌سپێت و ئیدی لاپه‌ڕه‌یه‌کی نوێ له‌ مێژووی تورکیادا ده‌ستپێده‌کات.

ئه‌و هاوار هاواره‌ به‌رده‌وام هه‌بوو، به‌ڵام به‌بێ ئه‌وه‌ی باسێک گه‌ر به‌ کورتیش بێت له‌سه‌ر به‌کارهێنانی میکانیزمه‌کانی چاره‌سه‌رکردن بکرێت. ئالێره‌وه‌ سه‌ره‌تاکانی گومانکردن دروست بوو له‌ نێو کورده‌کانی تورکیادا به‌رامبه‌ر ته‌واوی پڕۆژه‌ی کرانه‌وه‌ی دیموکراسی له‌ وڵاته‌که‌دا.

که‌ باس له‌کێشه‌ی کورد ده‌کرێت له‌ تورکیادا، بمانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت ده‌سبه‌جێ تانوپۆی پارتی کرێکارانی کوردستان (په‌که‌که‌) باڵ ده‌کێشێت به‌سه‌ر دۆسێکه‌دا. ئه‌مه‌ش به‌ مانایه‌کی تر یانی په‌که‌که‌ به‌شێکی دانه‌بڕاوه‌ له‌ کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا و وه‌ک دوو دیوی دراوێکن.

هه‌ر بۆیه‌شه‌ پاش ڕاگه‌یاندنی ئه‌وه‌ی، له‌ تورکیا پێویست به‌ ڕیفۆرم هه‌یه‌ ده‌سبه‌جێ باس له‌ ئه‌گه‌ر و نه‌گه‌ره‌کانی به‌شداریکردنی په‌که‌که‌ ده‌کرا له‌و دۆسێ هه‌ستیاره‌دا.

ئه‌مه‌ش پێویستی به‌وه‌ بوو که‌ چیی دی په‌که‌که‌ به‌ تێرۆریست ناودێر نه‌کرێت، هه‌ر هیچ نه‌بێت وه‌ک هه‌نگاوی به‌رایی له‌ناو تورکیادا تا زه‌مینه‌یه‌کی گونجاو و له‌بار بۆ دانوستاندن بڕه‌خسێت، نه‌ هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ش به‌ڵکو تاک و ته‌را له‌ ناو تورکیا و له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌که‌ش ده‌نگ هه‌بوون داوای پێداچونه‌وه‌یان ده‌کرد به‌ تێرمی تێرۆریزم و گۆڕێنی پێناسه‌که‌شی، تا نه‌توانریت ئه‌و تێرمه‌ به‌پێی خواست و مه‌به‌ستی تایبه‌ت به‌کاربهێنرێت.

زۆر جاران گه‌وره‌ کاربه‌ده‌ستانی تورکیا له‌ماوه‌ی ئه‌م 3 ساڵه‌دا ده‌یانگوت دیالۆگێکی ناڕاسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌دا هه‌یه‌ و جار جاره‌ش ئه‌وه‌ ده‌درا به‌ گوێدا له‌گه‌ڵ ئیمرالیش قسه‌ کراوه‌.

ئه‌م هه‌واڵانه‌ بڕێک ئاسوده‌ به‌خش بوون به‌تایبه‌تیش بۆ هێورکردنه‌وه‌ی ڕه‌وشه‌که‌ له‌ تورکیادا.

ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه‌ لێره‌دا تورکیا که‌ی بخوازێت له‌گه‌ڵ تێرۆریستاندا داده‌نیشێت و که‌ییش نه‌یخواست ئه‌وا تێرۆریستن و یاسا قسه‌کردنی له‌گه‌ڵ تێرۆریستاندا قه‌ده‌غه‌ کردووه‌.

هه‌رچۆنێک بێت ڕاستیه‌ک هه‌یه‌ که‌ زۆرێک له‌ سیاسه‌تمه‌دارانی تورکیا و ڕوناکبیرانی تورکیش دانی پێدا ده‌نێن که‌ به‌بێ به‌شدارپێکردنی په‌که‌که‌ ئه‌سته‌مه‌ کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا کۆتایی پێبێت.

ده‌شێت هه‌ل و مه‌رجی سوریا هۆکارێک بێت بۆ ئه‌و جۆره‌ ڕاگه‌یاندنانه‌ی به‌ڕێز ئه‌ردۆغان، به‌ڵام ئه‌وه‌ هه‌رگیز پاساو نییه‌ بۆ گۆڕینی دۆسێی کورد له‌ تورکیادا و کردنی به‌ دۆسێیه‌ک که‌ ته‌نها په‌یوه‌ندی به‌ فه‌رهه‌نگه‌وه‌ هه‌بێت و وه‌ها بزانرێت کردنه‌وه‌ی که‌ناڵێکی ته‌له‌فزیۆنی ده‌بێته‌ مایه‌ی چاره‌سه‌رکردن و ئارام بوونه‌وه‌ی ڕه‌وشه‌که‌.

ئه‌گه‌ر سه‌یرێکی ناو کۆمه‌ڵگای تورکیاش بکه‌ین به‌ ئاسانی ترس و دڵه‌ ڕاوکێی پێکهاته‌کان له‌ یه‌کتر ده‌بینین و به‌ تایبه‌تیش له‌ نێوان کورد و تورکدا، که‌ پێویستی به‌وه‌ هه‌بوو له‌م 3 ساڵه‌ی رابردوودا حکومه‌ت و دامه‌زراوه‌ ده‌وڵه‌تیه‌کان کاریان له‌سه‌ر ڕه‌واندنه‌وه‌ی ئه‌و فۆبیایه‌ بکردایه‌.

هه‌وڵدان به‌و ئاڕاستانه‌دا که‌ سه‌ره‌ک وه‌زیری تورکیا باسی ده‌کات له‌پێش هه‌موو لایه‌نێک پارتی داد و گه‌شه‌پێدان تیایدا زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بێت، ‌ به‌ دووریش نازانرێت زۆرێک له‌و ده‌نگانه‌ی له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی پێشوودا له‌ ناوچه‌ کوردنشینه‌کاندا به‌ده‌ستی هێنابوو، بۆ له‌وه‌ودوا له‌ده‌ستیان بدات.

دوورخستنه‌وه‌ی نوێنه‌رانی کورد له‌ په‌رله‌مانی تورکیادا و هێنانه‌ ئارای دابڕانێکی وه‌ک که‌ پێده‌چێت سه‌ره‌ک وه‌زیری تورکیا کاری بۆ بکات، له‌ به‌رژه‌وه‌ندی هیچ لایه‌ک نییه‌ و ئاسۆی ئاینده‌ش له‌و وڵاته‌دا که‌ ده‌خوازێت ببێته‌ پێشه‌نگ و زلهێز له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا زۆر ته‌ڵخ ده‌کات و بێ له‌ خوێنڕشتنێکی زیاتر و ماڵوێرانی گه‌وره‌تر به‌سه‌ر پێکهاته‌کانی گه‌لی تورکیادا هیچ به‌ره‌نجامێکی ئه‌وتۆی لێ ده‌سته‌به‌ر ناکرێت.

ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر نوێترین و مۆدێرنترین ده‌ستور له‌ تورکیادا دابڕێژرێت به‌بێ به‌شداری نوێنه‌رانی کورد و به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕای که‌سایه‌تیه‌ کورده‌کان و ڕوناکبیرانی کورد له‌و وڵاته‌دا وه‌ربگیرێن، چ جۆره‌ مانایه‌کی ده‌بێت؟ له‌ ده‌مێکدا هه‌ر خودی ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان له‌ یه‌کێک له‌ دانیشتنه‌کانی وڵاته‌که‌یدا ده‌یگووت “پێویسته‌ ده‌ستوری نوێی تورکیا مافی هه‌موو هاوڵاتیه‌کی تورکیای تیادا پارێزراو بێت”.

له‌م 3 ساڵه‌ی ڕابردوودا  ده‌یان جار تورکیا به‌ تۆپ و فڕۆکه‌ی جه‌نگی بۆردومانی چیاکانی قه‌ندیلی کردووه‌ وه‌ک ده‌ڵێت بۆ لێدانی بنکه‌کانی په‌که‌که‌ بووه‌، به‌بێ ئه‌وه‌ی ئاماژه‌ بکات به‌وه‌ی هێزی په‌که‌که‌ ته‌نها ئه‌و دوو بۆ سێ هه‌زار گه‌ریلایه‌ نین که‌ له‌ قه‌ندیلدان و وه‌ک میدیای تورکیا بۆخۆی ده‌ڵێت “مه‌ترسیه‌کانی تێرۆریزم له‌ناو تورکیا خۆیدایه‌ نه‌ک له‌ ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌کانی”.

بۆردومانی به‌رده‌وامی هه‌رێمی کوردستانی عێراق، هه‌ڵوێستی تورکیا به‌رامبه‌ر به‌ کوردی سوریا، هه‌نگاونه‌نان بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا، ڕاوێژکردنه‌کانی له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسلامی ئێراندا سه‌باره‌ت به‌ کورد،  هه‌ر هه‌موویان ده‌مانبه‌نه‌‌وه‌ سه‌ر چوارگۆشه‌ی یه‌که‌م و پێمان ده‌ڵێت ئانکه‌ره‌ جا ئایا ئاکه‌په‌ له‌وێ بێت یان نا ڕژد نییه‌ له‌ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد و هه‌میشه‌ش ته‌گه‌ره‌یه‌ له‌به‌رده‌م هه‌ر هه‌نگاوێکی به‌ره‌وپێشچوونی کورددا له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا جا ئایا نه‌وت به‌ هه‌رزان یان به‌تاڵان وه‌ربگرێت.

ئانکه‌ره‌ به‌هۆی به‌هاری عه‌ره‌به‌وه‌ که‌ به‌ به‌هاری ئیسلامی ناسراوه‌ ده‌رفه‌تێکی گه‌وره‌ی بۆ ڕه‌خساوه‌ تا سیاسه‌ته‌کانی خۆی پاوان بکات و ده‌ستی هه‌بێت له‌ ئاڕاسته‌کردنی ڕووداوه‌کاندا، به‌ڵام ناتوانێت بۆ هه‌تایه‌ وازیه‌کانی خۆی له‌ نێو ڕه‌خساندنی دیموکراسی و سه‌پاندنی سوننه‌گه‌رایدا بکات.

په‌رله‌مانتارانی ئازیز هه‌رگیز وا نابێت

قه‌یرانی سیاسی عێراق ڕۆژ به‌ ڕۆژ ڕووه‌و ئاڵۆزی زیاتر ده‌ڕوات و کۆبوونه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌کان نه‌یانتوانیوه‌ گرێکان بکه‌نه‌وه‌ یان هه‌نگاو بن ڕووه‌و ئاشته‌وایی.

له‌ پاش هه‌ڵبژاردنه‌ گشتیه‌که‌ی ساڵی 2010 ڕێکه‌وتنی هه‌ولێر وه‌ک ده‌گوترا چاره‌سه‌ری کێشه‌کانی عێراقی کردووه ، به‌ڵام ئێستا و له‌گه‌ڵ قوڵبوونه‌وه‌ی زیاتری ناکۆکیه‌کاندا ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه‌ ئه‌م ڕێکه‌وتنه‌ نه‌ک هه‌ر نه‌یتوانی چاره‌سه‌ر بێت بۆ ناکۆکیه‌کان، به‌ڵکو بووه‌ته‌ ‌به‌شێک له‌ قه‌یرانی سیاسی عێراق و کورده‌کانیشی کردووه‌ به‌ لایه‌نێکی قه‌یرانه‌که‌، هه‌رچه‌نده‌ ڕووانینی جودا هه‌ن‌ له‌ نێو لایه‌نه‌ سیاسیه‌کانی کوردی عێراقدا به‌رامبه‌ر به‌م ڕه‌وشه‌ی عێراق.

کاردانه‌وه‌کان له‌ پاش ڕاگه‌یاندنه‌ دژ به‌ یه‌که‌کانی نێوان نوری ئه‌لمالیکی سه‌ره‌ک وه‌زیری عێراق و مه‌سعود بارزانی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستانی عێراق هه‌ر ته‌نها سنوردار نه‌بوو له‌ نێوان لایه‌نگرانی بارزانی و مالیکیدا، به‌ڵکو مه‌خابن گه‌یشته‌ ئه‌و ڕاده‌یه‌ی نوێنه‌رانی پارتی دیموکراتی کوردستان و یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستانیش له‌ هاوپه‌یمانی کوردستانیدا له‌ به‌غدا بکه‌ونه‌ تیر و توانج له‌ یه‌کگرتن و بگره‌ زیاتریش گه‌یشتۆته‌ ئاستی یه‌ک تۆمه‌تبار کردن.

به‌ مانایه‌کی تر له‌ بری ئه‌وه‌ی نوێنه‌رانی کورد له‌ هه‌وڵی ڕێکخستنه‌وه‌ی ماڵی خۆیاندا بن و به‌رنامه‌ڕێژییان هه‌بێت بۆ یه‌کخستنی دید و بۆچونه‌کان له‌ به‌غدا و کارکردن بۆ ئه‌و به‌رنامانه‌ی  ده‌نگده‌رانی کورد له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه‌یه‌ ده‌نگی پێداون، که‌چی ده‌بینرێت له‌ خاوه‌نی ڕاسته‌قینه‌ی کێشه‌کانی عێراق زیاتر ناکۆکیان بۆ خۆیان دروست کردووه و گه‌یشتۆته‌ ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی بگوترێت تکایه‌ بگه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر کارو ئه‌رکه‌کانی پێشوتان و ئێوه‌ ناتوانن نوێنه‌رایه‌تی ئه‌م میلله‌ته‌ بکه‌ن به‌ به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی هێشتاش ‌بڕواتان به‌ یه‌کدی نییه‌ و یه‌ک ده‌خوازێت ئه‌وی ترتان بسڕێته‌وه‌ و قسه‌ کردنه‌کانتان به‌رامبه‌ر به‌ یه‌کتر له‌ پره‌نسیپه‌کانی ڕاو بۆچوونی جیاواز ده‌رچووه‌ و تان و پۆیه‌کی دژایه‌تی کردنی له‌ خۆ گرتووه‌.

نازانم ئایا ئه‌وه‌ی له‌ نوێنه‌رانی کورد له‌ به‌غدا ده‌یبینین و ده‌یبیستین کارێکی به‌ به‌رنامه‌ی دوو هاوپه‌یمانه‌ ستراتیژیه‌که‌ی هه‌رێمی کوردستانه‌ (هیوادارم وا نه‌بێت) یان به‌شێکه‌ له‌ شه‌ڕی نێوان نوێنه‌ران خۆیان ؟ به‌ڵام دڵنیام له‌وه‌ی هه‌ر کامێکیان بێت به‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و ئه‌رکانه‌دا ناکه‌وێته‌وه‌ که‌ بۆی چوونه‌ته‌ به‌غدا.

په‌رله‌مانتارانی  هاوپه‌یمانی کوردستانی له‌ به‌غدا (ئه‌وانه‌ی که‌وتوونه‌ته‌ شه‌ڕه‌ قسه‌)  به‌خۆیان زانیبێت یان نا وه‌ک ئه‌و جه‌نگاوه‌رانه‌یان لێهاتووه‌ له‌ پایته‌ختێکدا به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانن بۆ، که‌وتونه‌ته‌ شه‌ڕی قورسی یه‌کدی له‌ پێناو پایته‌خته‌کانی تردا.

به‌ هه‌موو پێوانه‌یه‌ک ئه‌وه‌ی ئه‌و نوێنه‌رانه‌ له‌ به‌غدا ده‌یکه‌ن درێژه‌ پێدانی سیاسه‌ته‌ چه‌وته‌کانی پێش و پاشی شه‌ڕی ناوخۆی ساڵانی نه‌وه‌ته‌کانی هه‌رێمی کوردستانه و ته‌نها یه‌ک ڕاستیشمان پێده‌ڵێت که‌ پارتی و یه‌کێتی هێشتاش نه‌یانتوانیوه‌ خۆیان له‌ ڕق و کینه‌ی حیزبایه‌تیه‌که‌یان پاک بکه‌نه‌وه‌ و ئه‌وه‌ی له‌ ڕاگه‌یاندنه‌کانیشدا بۆته‌ وێردی سه‌ر زمانیان بێ له‌ کۆمه‌ڵێک دروشم و قسه‌ی باق و بریقه‌دار هیچی تر نین

.

ڕاستیه‌کی تریش هه‌یه‌ که‌ ناتوانم خۆمی لێببوێرم و باسی نه‌که‌م ئه‌ویش ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌ به‌ ناو ستراتیژیه‌ی نێوان تاڵه‌بانی و بارزانییه‌. ئه‌و دیمه‌نه‌ ناشرینانه‌ی له‌ به‌غداوه‌ ده‌که‌ونه‌ به‌رچاومان ڕاشکاوانه‌ و به‌بێ هیچ سڵه‌مینه‌وه‌یه‌ک پێمان ده‌ڵێن ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌ ته‌نها ڕیزکردنی چه‌ند ده‌سته‌واژه‌یه‌که‌‌ له‌سه‌ر پارچه‌ کاغه‌زێکی چرچ و لۆچ.

ئه‌رکی نوێنه‌رانی کورد له‌ به‌غدا ئه‌وه‌ نییه‌ ببنه‌ به‌شێک له‌ شه‌ڕی تاکه‌ که‌سه‌کان و خۆیانی بۆ به‌ کوشت بده‌ن و ئاینده‌ش به‌ نادیار بسپێرن ، ئه‌وه‌ نییه‌ کار بۆ به‌رژه‌وه‌ندی حیزبه‌کانیان بکه‌ن و به‌رژه‌وه‌ندی گشتی فه‌رامۆش بکه‌ن ، ئه‌وه‌ نییه‌ سه‌رکرده‌کان چیی گووت وه‌ک قسه‌ی قورئان لێی بڕوانن و ڕێگه‌ نه‌ده‌ن که‌س زیاد و که‌مێکی له‌سه‌ر بکات، ئه‌وه‌ نییه‌ بکه‌ویته‌ شه‌ڕێکه‌وه‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ بزانێت دۆڕاویت تیایدا، ئه‌وه‌ نییه‌ له‌ پێناو هیچدا هه‌موو ئه‌رک و به‌هاکان بدۆڕێنیت.

هه‌ر له‌م ڕه‌وشه‌ ئاڵۆزه‌ی عێراقدا ده‌کرا په‌رله‌مانتاران شه‌ڕێکی گه‌وره بۆ ماف هه‌ڵگیرسێنن نه‌ک ئه‌وه‌ی له‌ناو خۆیاندا ببێته‌ ئه‌و شه‌ڕه‌ قسه‌ بێمانایه‌ی  به‌ داخه‌وه‌ زۆر که‌سی هیوا بڕاو کرد چونکه نیشانی دا‌ ناتوانن پێکه‌وه‌ له‌ یه‌ک سه‌نگه‌ردا شه‌ڕ بکه‌ن ، به‌ڵام ده‌توانن هه‌میشه‌ سێره‌ له‌ یه‌ک بگرن.

ئێستا هیچ به‌ دووری نازانم هاشمی له‌ ئانکه‌ره‌ و مالیکی له‌ تاران و عه‌لاوی له‌ ڕیاز و موقته‌دا له‌ مه‌رجه‌عه‌ ئاینیه‌که‌ی و موتڵه‌گ له‌گه‌ڵ‌ هاوبیرانیدا و…هتد ، هه‌ر یه‌که‌یان به‌ جیا بڵێت “توخوا یه‌ک ده‌قه‌ ده‌رفه‌تم بده‌رێ ئه‌م شه‌ڕه‌ی نێوان کورده‌کان زۆر خۆشه با سه‌یری بکه‌ین‌”

له‌ 2003وه‌ هه‌ولێر شوێنی کۆکردنه‌وه‌ و لێکنزیککردنه‌وه‌ی جیاوازی و ناکۆکیه‌کانی لایه‌نه‌ عێراقیه‌کان بووه‌، ئیدی کاتی ئه‌وه‌ هاتووه‌ بپرسین که‌ی هه‌ولێر ده‌بێته‌ ئه‌و پایته‌خته‌ی کۆتایی به‌م جۆره‌ ناکۆکیانه‌ی نێوان لایه‌نه‌ کوردیه‌کان بێنێت و ئه‌وه‌ی به‌ یه‌ک گوتاری ناودێر کراوه‌ بێته‌ ئاراوه‌؟

یه‌ک نه‌ورۆز و سێ په‌یام

له‌ نه‌ورۆزی ئه‌مساڵدا سێ سه‌رکرده‌ی کوردی عێراق په‌یامی خۆیان له‌ڕێی که‌ناڵه‌ میدیاییه‌کانی خۆیانه‌وه‌ گه‌یانده‌ گه‌لی کورد له‌ عێراقدا وه‌ک ئه‌وه‌ی نه‌ورۆز بووبێته‌ ڕۆژێک بۆ په‌یامه‌ سیاسیه‌کان نه‌ک ئه‌وه‌ی ڕۆژێکی نه‌ته‌وه‌یی بێت و ببێته‌ یه‌که‌م ڕۆژ بۆ ده‌ستپێکردنی پرۆسه‌ی هێنانه‌ ئارای گوتاری نه‌ته‌وه‌یی.

جه‌لال تاڵه‌بانی ، سه‌رۆکی عێراق و سکرتێری گشتی یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان له‌ په‌یامه‌که‌یدا جه‌ختی له‌ پێکه‌وه‌ ژیانی ئاشتیانه کرده‌وه‌ و به‌ره‌وپێشچوونی پرۆسه‌ی سیاسی عێراقیشی وه‌ها دانا که‌ بۆ کورد له‌و وڵاته‌دا باشبێت. کرۆکی په‌یامه‌که‌ی به‌ڕێز تاڵه‌بانی له‌ داواکه‌یدا بوو ” با نه‌ورۆزی ئه‌مساڵ بکه‌ینه‌ نه‌ورۆزی ئاشت بوونه‌وه‌ی گشتی له‌ هه‌رێمی کوردستان. بۆیه‌ ده‌نگمان به‌ فێدراڵی داتا مافه‌کانمان بچه‌سپێت و ئه‌وانه‌ی ده‌نگی ناڕه‌زایی دژی کورد به‌رز ده‌که‌نه‌وه‌ دژی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی کورد و عه‌ره‌بن. ئه‌و که‌سانه‌ی هێشتا بیروباوه‌ڕی تاکڕه‌وییان له‌ مێشکدایه‌، ئه‌وه‌ ئه‌و ڕۆژانه‌ به‌سه‌رچوون، سه‌رکرده‌ توندڕه‌وه‌کان ده‌خرێنه‌ گۆشه‌گیریی مێژووه‌وه‌”.

مه‌سعود بارزانی ، سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستانی عێراق و سه‌رۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان په‌یامه‌که‌ی ته‌رخان کرد بۆ باسکردن له‌ ناکۆکی و ناته‌باییه‌کانی نێوان هه‌رێم و نێوه‌ند “كاتی ئەوە هاتووە بلێین ئیتر بەسە، عێراق بەرەو هەڵدێر دەچێت، خەریكە چەند كەسێك حوكمی عێراق بەرەو دیكتاتۆریەت ببەن، عێراق لە قەیرانێكی جددی دایە. بە نسبەتی ئێمە بە هیچ شێوەیەك قابلی قەبول نییە بەردەوام بوونی ئەم وەزعە، بۆیە داوا لە ڕابەرانی هەموو حزب و لایەنە سیاسیەكانی عێراق تێكرای عێراق دەكەم هەرچی زووتر دانیشن و بەپەلە چارەسەرێك بۆ ئەم وەزعە بدۆزنەوە ئالیەتی بۆ دابنێن و لە كاتێكی كورت چارەسەری ئەم وەزعە بكرێت ئەگینا ئێمە دەگەرێینەوە بۆ میللەتی خۆمان وە بڕیاری كۆتایی میللەتی ئێمە دەیدات پاشان با كەس گلەیی نەكات’ .

نه‌وشیروان موسته‌فا ، ڕێکخه‌ری بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان دوو په‌یامی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕانی خسته‌ ڕوو ، یه‌که‌میان تایبه‌ت بوو به‌ مه‌سه‌له‌ی به‌ حیزبی کردنی بۆنه‌ نیشتیمانیه‌کان و نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و په‌یامی دووه‌میش له‌سه‌ر ڕاگه‌یاندنی وڵاتێکی سه‌ربه‌خۆ بوو به‌ کوردان. ” پەیامی دوەم، پوختەی دیدی ئێمەیە بۆ باڵاترین ئامانجی نەتەوەییمان کە سەربەخۆیی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستانە، ئەو ئامانجەی چەندین نەوە لەپێناویدا شۆڕشیان کردوە، دەیان هەزار هاوڵاتی لەپێناویدا گیانیان بەخشیوە، کۆی گەل و نیشتمان لەو پێناوەدا ڕوبەڕوی کۆمەڵکوژی و جینۆساید بونەتەوە. بەڵام کوردستانی سەربەخۆ شتێ نییە بە قسە دابمەزرێ، بەڵکو تەلارێکە پێویستە پایەکانی لەسەر زەمین بچەسپێن”.

سێ سه‌رکرده‌ی کوردی عێراق له‌ نه‌ورۆزدا په‌یامی خۆیان نارد ، په‌یامه‌کان گه‌یشتن وه‌لێ مه‌خابن هیچیان باسیان له‌وه‌ نه‌کرد که‌ خواستی شه‌قامی کوردیه‌ و ته‌واوی ئه‌و په‌یامانه‌ش به‌ڵگه‌ن بۆ جیاوازی ڕوانین و بیرکردنه‌وه‌ی سێ سه‌رکرده‌ که‌ هه‌ر یه‌که‌یان خاوه‌نی پێگه‌ی تایبه‌تی خۆیه‌تی له‌ناو هاوکێشه‌ سیاسیه‌کاندا که‌  پێناچێت ئه‌و هاوکێشانه‌ ڕووه‌و هاوسه‌نگی بڕۆن هێنده‌ی ئه‌وه‌ی پێویستی به‌ سه‌رله‌ نوێ دروستکردنه‌وه‌ هه‌یه‌.

ئه‌وه‌ی له‌ عێراق ڕووده‌دات هه‌ر ته‌نها کێشه‌یه‌کی سیاسی نییه‌ وه‌ک گه‌واڵه‌ هه‌ورێک به‌سه‌ر وڵاته‌که‌دا ڕه‌ت ببێت و دابکات یان نه‌یکات، به‌ڵکو به‌هه‌ر بارێکدا و له‌ هه‌ر گۆشه‌ نیگایه‌که‌وه‌ لێی بڕوانیت ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له‌و وڵاته‌دا ڕووده‌دات دیمه‌نی ڕاسته‌قینه‌ی عێراقه‌ ، ڕێک و ڕه‌وان ڕه‌وشی وڵاتێکه‌ به‌ ته‌نگ هه‌موو شتێکه‌وه‌یه‌ ته‌نها سه‌روه‌ری خۆی نه‌بێت. ته‌واوی لێدوانه‌ سیاسیه‌کانی ڕێبه‌رانی ئه‌و وڵاته‌ ده‌شێت وه‌ک به‌ڵگه‌ی کۆنکریتی به‌کاربهێنرێن که‌ له‌ عێراقدا جێیه‌ک و ده‌رفه‌تێک بۆ هه‌موو شتێک هه‌یه‌ ته‌نها بۆ پێکه‌وه‌ ژیانێکی ئاشتیانه‌ نه‌بێت.

له‌م نۆ ساڵه‌ی ڕابردوودا سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد له‌ عێراقدا هه‌میشه‌ فاکته‌ری ڕاگرتنی پێکه‌وه‌ ژیان بووه‌ ، به‌رده‌وام ته‌واوی تواناییه‌کانی خۆی بۆ سه‌قامگیری له‌ عێراقدا به‌کار هێناوه‌ و هه‌روه‌هاش بۆ هاوسه‌نگیه‌ سیاسیه‌کانی ئه‌م وڵاته‌ به‌زۆر پێکه‌وه‌ لکێنراوه‌. به‌ڵام به‌ نیو ئه‌وه‌نده‌ هه‌وڵی ڕژد نه‌دراوه‌ بۆ ڕێکخستنه‌وه‌ی ناوماڵی کورد خۆی. له‌ سه‌روه‌ختی ئه‌نجومه‌نی کاتی به‌ڕێوه‌بردنی عێراقه‌وه‌ ، بۆ حکومه‌ته‌که‌ی دکتۆر ئه‌یاد عه‌لاوی تاده‌گاته‌ ئه‌مه‌ی ئێستای نوری ئه‌لمالیکی سه‌ره‌ک وه‌زیر،  کێشه‌کانی‌ نێوان هه‌رێم و نێوه‌ند  هه‌روادێ و قوڵتر و ئاڵۆزتریش ده‌بن و چاوه‌ڕێش ناکرێت به‌م زووانه‌ چاره‌سه‌ر بکرێن.

کورد هاوپه‌یمانێتی له‌گه‌ڵ  (هاوپه‌یمانیی نێستیمانی عێراق) دا هه‌یه‌ و ڕێکه‌وتنه‌که‌ی هه‌ولێر ئه‌م حکومه‌ته‌ی ئێستای عێراقی دامه‌زراند و کورد نزیکه‌ی 20 خاڵی هه‌بوو وه‌ک مه‌رج بۆ کردنه‌وه‌ی گرێ ئاڵۆزکاوه‌که‌ی ئه‌و کاته‌ هه‌بوو بۆ پێکهێنانی حکومه‌تی پاش هه‌ڵبژاردن. زۆرێک له‌ نوێنه‌رانی کورد له‌ په‌رله‌مانی عێراق به‌ ڕاشکاوی باسیان له‌وه‌کردووه‌ هاوبه‌ندی ده‌وڵه‌تی یاسای نوری ئه‌لمالیکی زۆرێک له‌ مه‌رجه‌کانی کوردی جێبه‌جێنه‌کردووه‌ و تاک ده‌سه‌ڵاتانه‌ کار ده‌کات و له‌ هه‌وڵی له‌په‌راوێزنانی هه‌موو لایه‌نه‌ سیاسیه‌کانی تردایه‌. نێوانی کورد و شه‌قامی شیعه‌ ئه‌گه‌ر قه‌یرانێک به‌رۆکی نه‌گرتبێت ئه‌وا به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ساردیه‌کی تێکه‌وتووه‌ به‌هۆی کێشه‌ یاساییه‌که‌ی تاریق هاشمی جێگره‌ سوننه‌که‌ی سه‌رۆکی عێراقه‌وه‌ که‌ له‌لایه‌ن دادگاوه‌ داواکراوه‌ به‌ گومانی هه‌بوونی په‌یوه‌ندی به‌ تێرۆریزمه‌وه‌.‌ پرسیاره‌که‌ لای من له‌وه‌دایه‌ ئایا پێویست ده‌کات له‌ ئێستادا کورد ببێته‌ به‌شێک له‌و کێشه‌ یاساییه‌ی هاشمی؟ یان ببێته‌ لاگر له‌ ئاڵۆزیه‌کانی نێوان شیعه‌کان و سوننه‌کاندا؟ ئه‌زموونی نۆ ساڵی ڕابردوو پێمان ده‌ڵێت نه‌ لیستی ئه‌لعێراقیه‌ و نه‌ لیستی هاوپه‌یمانێتی نیشتیمانی عێراق دۆستی ستراتیژی و هه‌میشه‌یی کورد نین ،  به‌ڵکو زیاتر دۆستی کاتین و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی ڕۆژ، ئاست و ئاڕاسته‌کانی ئه‌و دۆستایه‌تیه‌ دیار ده‌که‌ن. به‌ڵام ناشبێت ئه‌و ڕاستیه‌ فه‌رامۆش بکه‌ین که‌ شیعه‌کان له‌ عێراق زۆرترایه‌تی وڵاته‌که‌ن و به‌پێی پره‌نسیپی زۆرینه‌ له‌ دیموکراسیدا سه‌ره‌ک وه‌زیر له‌وان ده‌بێت و هه‌ر ئه‌وانیش حکومه‌ت پێکده‌هێنن (هه‌موو جۆره‌کانی حکومه‌ت) ، هه‌ر بۆیه‌ پێویسته‌ کورد له‌ ئێستادا خۆی له‌وه‌ دووربخاته‌وه‌ که‌ کێشه‌ له‌گه‌ڵ مالیکیدا گشتگیر بکات.

له‌ سه‌روبه‌ندی گرژبوونی په‌یوه‌ندیه‌کانی نێوان هه‌رێم و نێوه‌نددا قسه‌ و باس زۆربوون له‌سه‌ر جیابوونه‌وه‌ی کورد له‌ عێراقدا. باوه‌ڕ ناکه‌م که‌س هه‌بێت له‌ناو کورددا دژی سه‌ربه‌خۆیی بێت ، به‌ڵام ڕاگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی کوردی هه‌ر ته‌نها ناڕه‌زاییه‌کان و ناکۆکیه‌کان له‌گه‌ڵ به‌غدادا دیاری ناکات. له‌پێش هه‌موو شتیکدا ڕێکخستنی ناوماڵی کوردی پێویسته‌ ، یه‌کتر قه‌بوڵ کردن و وازهێنان له‌ هه‌وڵه‌کان بۆ سڕینه‌وه‌ی یه‌کتری پێویستن‌، ڕه‌خساندنی ژێرخانی ئابوری، هاوڕایی له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کان، ته‌بایی، تێگه‌یشتنی هاوبه‌ش بۆ ڕوانینه‌ ئاینده‌ییه‌کان له‌ نێوان لایه‌نه‌ سیاسیه‌کاندا، چاکردنه‌وه‌ی پردی متمانه‌ی نێوان خه‌ڵک و ده‌سه‌ڵاتی پێویسته‌  و وڵاتانی دراوسێ و  پشتیوانی نێونه‌ته‌وه‌یی و…..هتد.

هه‌ر یه‌کێک له‌وانه‌ش پێویستی به‌ کاری پێکه‌وه‌یی و بڕوا و متمانه‌ به‌ یه‌کدی کردن و هه‌ماهه‌نگی هه‌یه، پێویستی به‌ یه‌کتر قه‌بوڵ کردن هه‌یه‌ ، پێویستی به‌وه‌ هه‌یه‌ هه‌موو لایه‌نه‌کان له‌ یه‌ک که‌شتیدا بن و یه‌ک چاره‌نووس پێکیانه‌وه‌ ببه‌ستێته‌وه که‌ له‌ گوتارێکی نه‌ته‌وه‌ییدا دیارکرابێت‌ و هه‌ر ئه‌و چاره‌نوسه‌ش  ناخودای ئه‌و که‌شتیه‌ ئاڕاسته‌ بکات.

 

 

حه‌ڤده‌ی شوبات

شه‌پۆله‌ ناڕه‌زاییه‌که‌ی حه‌ڤده‌ی دوو له‌ هه‌رێمی کوردستانی عێراق به‌ یه‌کێک له‌ ڕووداوه‌  گرنگه‌کانی ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی هه‌رێمه‌که‌ داده‌نرێت له‌ دوای ڕاپه‌ڕینه‌وه‌ که‌ ده‌شێت به‌ خاڵی وه‌رچه‌رخانیش لێی بڕوانرێت له‌ ڕووی په‌یوه‌ندیه‌کانی نێوان ده‌سه‌ڵات و خه‌ڵک له‌ هه‌رێمه‌که‌دا.

ئه‌و خه‌ڵکه‌ی ڕۆژێک له‌ ڕۆژان گه‌وره‌ترین قوربانییان ده‌دا له‌  سه‌رده‌می شاخی هه‌ردوو لایه‌نی فه‌رمانڕه‌وای هه‌رێمه‌که‌دا، له‌و ڕۆژه‌دا بۆ ده‌ربڕینی بێزاری و ناڕه‌زایی خۆیان له‌ چۆنیه‌تی فه‌رمانڕه‌وایه‌تی پارتی دیموکراتی کوردستان و یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان ده‌ڕژێنه‌ سه‌ر شه‌قامه‌کان و داوای ڕیفۆرمێکی بنچینه‌یی سیسته‌می سیاسی و دابینکردنی خزمه‌تگوزاریه‌کان ، که‌مکردنه‌وی ڕێژه‌ی بێکارییان لێده‌که‌ن و هه‌روهاش هه‌ڵگرتنی ئه‌و کۆت و به‌ندانه‌ی له‌سه‌ر ئازادیه‌کانی تاکه‌ که‌سن.

له‌و ڕۆژه‌دا وه‌ڵامی هاویشتنی به‌ردی ناڕه‌زایی  خۆپیشانده‌ران به‌ گولله‌ درایه‌وه‌. ئه‌وه‌ی ته‌قه‌کانی کرد و ئه‌وه‌ش که‌ بێده‌نگی لێکرد که‌وتنه‌ یه‌ک تای ته‌رازوو.

په‌یامی خۆپیشانده‌ران ڕوون و ئاشکرا بوو، هاوارێک بوو به‌ گوێی ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمه‌که‌دا که‌ هه‌رگیز خه‌ڵکی ئه‌م هه‌رێمه‌ مل ناده‌ن و ڕێگه‌ش ناده‌ن سه‌روه‌ریه‌کانیان پێشێل بکرێت و چاوپۆشی له‌ که‌م و کوڕیه‌کان بکرێت له‌ ڕێی پێ فرۆشتنه‌وه‌ی مێژووه‌وه‌.

گه‌نجی ئه‌مڕۆ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا شانازی به‌ مێژووی خۆیه‌وه‌ ده‌کات ، به‌ڵام هه‌رگیز ڕێگه‌ نادات مێژوو  ده‌سته‌مۆی بکات و ببێته‌ کۆیله‌ی مێژوو ویان وه‌ڵامی داواکانی به‌ مێژوو بدرێنه‌وه‌. گه‌نجی ئه‌مڕۆ داوای تایبه‌ت به‌ خۆی هه‌یه‌ و چاوه‌ڕوانی زیاتریشی هه‌یه‌ له‌ فه‌رمانڕه‌وایانی ئه‌مڕۆ تا ئاینده‌یه‌کی گه‌شیان بۆ بڕه‌خسێنرێت له‌ڕێی یه‌کسانی له‌ ده‌رفه‌ته‌کاندا، نه‌ک به‌هۆی گه‌نده‌ڵیه‌کان و سه‌رکوتکردن و قڕوقه‌پ پێکردنیه‌وه‌ کۆت و به‌ند بکرێت.

 له‌ 17 ی 2 دا گه‌نجان کولتوری بێده‌نگییان شکاند و سیسته‌می تاک ڕه‌هه‌ندی ده‌سه‌ڵاتیان ڕه‌ت کرده‌وه‌ و ڕاشکاوانه‌ ڕایانگه‌یاند باوه‌ڕیان به‌ پیرۆزکردن و به‌ ئه‌فسانه‌ کردنی که‌سه‌کان نییه‌ و ده‌خوازن کۆمه‌ڵگاکه‌یان بژاره‌ی هه‌بێت، نه‌ک به‌ پێچه‌وانه‌ی خواسته‌کانه‌وه‌ ئاڕاسته‌ بکرێت.‌

گه‌نجی ئه‌مڕۆ بڕوای به‌ ده‌نگی خۆی هه‌یه‌ و ده‌بێت ته‌واوی لایه‌نه‌ سیاسیه‌کانی هه‌رێمی کوردستانی عێراق له‌م ڕاستیه‌ تێبگه‌ن .

یه‌ک ساڵ له‌ پاش ئه‌و شه‌پۆلی ناڕه‌زاییه‌ی هه‌رێمه‌که‌ی گرته‌وه‌ ، هێشتاش ئه‌و خوێنانه‌ی ڕژان وشک نه‌بوونه‌ته‌وه‌ و ژانی ئه‌و زامانه‌ی له‌ جه‌سته‌ی برینداره‌کاندان به‌ ئێشن و داواکانی خه‌ڵکیش وه‌ک خۆی ماونه‌ته‌وه‌.  هه‌ربۆیه‌ به‌ هه‌ر دیدێک بڕوانیته‌ ڕووداوه‌کان و به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک خوێندنه‌وه‌ی بۆ بکرێت ئه‌نجام ئه‌وه‌یه‌ هێشتاش زه‌مینه‌ی ناڕه‌زایی ده‌ربڕین له‌ هه‌رێمی کوردستانی عێراقدا بوونی هه‌یه‌، به‌ شێوه‌یه‌ک ئه‌گه‌ر له‌ 17 ی 2 ی ساڵی 2011 به‌هێزتر و زیاتر نه‌بێت ئه‌وا به‌بێ هیچ گومانێک لاواز تر و که‌متر نییه‌.

لێره‌دا پرسیاره‌ گرنگه‌که‌ له‌وه‌دایه‌ ئایا ئه‌گه‌ر ناڕه‌زایی خه‌ڵک درێژه‌ی هه‌بوو هه‌ر له‌ سنوری پارێزگای سلێمانیدا ده‌مێنێته‌وه‌ یان ئه‌و جوگرافیایه‌ ده‌به‌زێنێت؟

ئه‌م بێده‌نگ نه‌بوونه‌ی خه‌ڵک ، ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی خه‌ڵک لایه‌نه‌ سیاسیه‌کانی هه‌رێمه‌که‌یان (ده‌سه‌ڵات و ئۆپزسیۆن) ناچار کرد بکه‌ونه‌ خۆ و هه‌ر یه‌ک پڕۆژه‌ی چاکسازی ئاماده‌ بکات. ئه‌مه‌ بێ له‌وه‌ی له‌ په‌رله‌مانیشدا به‌رنوسێکی 17 خاڵی  په‌سه‌ند کرا بۆ چاکسازی و ئارام کردنه‌وه‌ی ڕه‌وشه‌که‌.

ئه‌وه‌ی وایکرد ژینگه‌ی ناڕه‌زایی و توڕه‌یی خه‌ڵک دروست بکات که‌ڵه‌که‌ بوونی  که‌م و کوڕیه‌کان و پێشێلکارییه‌کانی 20 ساڵه‌ی فه‌رمانڕه‌وایانی هه‌رێمه‌که‌ بوون، نه‌ک ده‌ستی ده‌ره‌کی و ئاژاوه‌ گێڕان و تێکده‌ران وه‌ک باس ده‌کرا.

خه‌ڵک خۆی ڕژایه‌ سه‌ر شه‌قامه‌کان، خه‌ڵک به‌بێ پشت به‌ستن به‌ به‌رنامه‌یه‌کی دیاریکراو له‌به‌رده‌رکی سه‌را هێزی خۆی نومایشت کرد، دواتر لایه‌نه‌کانی ئۆپزسیۆنی هه‌رێمه‌که‌ هاتن و که‌وتنه‌ کنه‌ کردن له‌ناو ئه‌و شه‌پۆلی ناڕه‌زاییه‌تیه‌داو خۆیان کرد به‌ سه‌رپه‌رشتکاری خۆپیشاندانه‌کان و داوا و خواسته‌کانی خه‌ڵک بۆ گۆڕانکاریه‌کان ،بوونه‌ کارتێکی به‌هێزی ده‌ستی ئۆپزسیۆن و به‌کارهێنانی بۆ گه‌یشتن به‌ ئامانجه‌ ئاشکرا کراو و نا ئاشکراکراوه‌کانی خۆیان.

له‌ کۆبوونه‌وه‌ پێنج قۆڵیه‌کاندا ( پارتی- یه‌کێتی- گۆڕان- کۆمه‌ڵ- یه‌کگرتوو) هه‌موویان له‌وێ بوون ته‌نها نوێنه‌رانی به‌رده‌رکی سه‌را نه‌بن، بۆیه‌شه‌ به‌ره‌نجامێکی ئه‌وتۆ له‌و کۆبوونه‌وانه‌ سه‌وز نه‌بوون.

ساڵی 2011 بووه‌ ساڵی حه‌ڤده‌ی شوبات و نازانم ئایا ساڵی 2012 ده‌بێته‌ ساڵی هه‌ژده‌ی شوبات و یان ساڵی 2013  ده‌بێته‌ ساڵی نۆزده‌ی شوبات و……..هتد.

به‌ڵام ته‌واو ته‌واو دڵنیام له‌وه‌ی ڕژانی خوێنی خۆپیشانده‌ران له‌ پێناو به‌ده‌ستهێنانی ئازادی و نان و کار و سه‌روه‌ری یاسا و ڕێز گرتن له‌ شه‌قامی کوردی و نه‌هێشتنی ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌هادا بووه‌. گه‌وره‌ترین په‌یامیش هه‌ر له‌ حه‌ڤده‌ی شوباتدا بوو که‌ خه‌ڵک هاواری کرد بێده‌نگ نابین.

ئێسته‌ش پرسیاره‌که‌ له‌وه‌دایه‌ ئایا به‌رپرسان ده‌زانن له‌ دوای ( بێده‌نگ نابین ) چی ڕووده‌دات؟ خۆ گه‌ر نه‌زانن ئه‌وا بێ هیچ گومانێک هه‌ڵه‌یه‌کی ترسناک و کوشنده‌ش ده‌بێت.

مافی مرۆڤ له‌ عێراق و له‌ هه‌رێمی کوردستانی عێراق

له‌وه‌تای ڕوخاندنی ڕژێمه‌ دیکتاتۆریه‌که‌ی سه‌دام حسێن له‌ ساڵی 2003 دا له‌ لایه‌ن هێزه‌کانی هاوپه‌یمانانی به‌سه‌رکردایه‌تی وڵاته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا ، گه‌وره‌ و بچوکی کاربه‌ده‌ستانی ئه‌و وڵاته‌ سه‌ری زمان و بنی زمانیان باسکردنه‌ له‌ شتێک که‌ به‌ عێراقی نوێ ناودێری ده‌که‌ن. وڵاتێک له‌سه‌ر بنچینه‌یه‌کی مۆدێرنانه‌ پێکبهێنرێت و تیایدا مافه‌کانی تاکه‌ که‌س پارێزراو بن.

وڵاته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا که‌ چووه‌ ناو عێراقه‌وه‌ باسی له‌ دیموکراسیه‌تی ڕۆژئاوایی ده‌کرد ، مافی مرۆڤ ، ئازادی ڕاگه‌یاندن و کۆڕ و کۆبوونه‌وه‌ و ڕاده‌ربڕین و ئازادی ئاینی و یه‌کسانی نێوان خانمان و پیاوان ، سه‌روه‌ری یاسا ، مافی که‌مایه‌تیه‌ نه‌ژادی و ئاینیه‌کان و هتد.

 

یانی به‌ کورتی و به‌ کوردی ئه‌وه‌ی له‌ ماوه‌ی ده‌یان ساڵی پێشتری به‌ر له‌ ڕوخانی سه‌دام له‌ عێراقدا بوونی نه‌بوو وه‌ قسه‌کردن له‌سه‌ریشی زمان بڕینی به‌ دوادا ده‌هات کرانه‌ خه‌ونێکی جوان و ئاڵ و واڵای عێراقیه‌ خێر له‌ خۆ نه‌دیوه‌کان.

باس له‌ تاوانه‌کانی ڕژێمه‌که‌ی پێشوو ناکه‌م، چونکه‌ ناسنامه‌که‌ی بریتیبوو له‌ خوێن ڕشتن و ئه‌شکه‌نجه‌ و زیندانی به‌ کۆمه‌ڵ و کۆمه‌ڵکوژی. ئه‌و ڕژێمه‌ له‌سه‌ر پره‌نسیپی ” بکوژه‌ ئه‌وجا بڕیار بده‌” وڵاته‌که‌ی به‌ڕێوه‌ ده‌برد. به‌و مانایه‌ی گه‌ر گومانت له‌ که‌سێک هه‌بوو کۆتایی به‌ ژیانی بهێنه‌ و ئه‌وجا دانیشه‌ بڕیاری لێبده‌ کارێکی چاکت کرد یان نا. بێسه‌روشوێن کردن تایبه‌تمه‌ندیه‌کی ئه‌و ڕژێمه‌ بوو ، لێسه‌ندنه‌وه‌ی مافی هاووڵاتی بوون یه‌کێکی تر بوو له‌و سیاسه‌ته‌ قێزه‌ونانه‌ی ئه‌ندامانی پارتی به‌عس په‌یڕه‌ویان ده‌کرد. ئه‌و کاته‌ به‌ گومانه‌وه‌ له‌ هه‌موو تاکێکی کورد ده‌ڕوانرا ، ته‌نانه‌ت به‌ هاووڵاتیه‌کی پله‌ سێش دانه‌ده‌نرا.

ئه‌مانه‌ کارێکی ئاسایین بۆ ڕژێمێکی سه‌رکوتکه‌ر و خوێناوی وه‌ک ڕژێمه‌که‌ی پارتی به‌عس. به‌ڵام ئه‌وه‌ی نائاساییه‌ قوربانیه‌کانی ئه‌و سه‌روه‌خته‌ بێن و بکه‌ونه‌ کوتانه‌وه‌ و داپڵۆسینی خه‌ڵک و زه‌وتکردنی مافه‌کانیان.

پێده‌چێت خه‌ونه‌کانی عێراقیه‌کان هه‌ر زوو به‌ زوو له‌بار چوبن، یان له‌ زیندانی نهێنی  تاریک و نوته‌کدا که‌له‌بچه‌کرابن.

له‌وه‌تای ساڵی 2003 وه‌ تا ئێستا ڕێکخراوی چاودێری مافه‌کانی مرۆڤ بنکه‌ له‌ نیۆیۆرک هیچ ساڵێک ڕاپۆرتی نه‌بووه‌ له‌سه‌ر ڕه‌وشی مافی مرۆڤ له‌ عێراقدا و له‌ هه‌رێمی کوردستانی عێراقیشدا ، لێوان لێو نه‌بوبن له‌ پێشێلکاری.

ڕێکخراوی نێونه‌ته‌وه‌یی چاودێری مافه‌کانی مرۆڤ له‌ ڕاپۆرته‌که‌ی ئه‌مساڵیدا که‌ تایبه‌ته‌ به‌ مافی مرۆڤ له‌ عێراق و له‌ هه‌رێمی کوردستانیش  له‌ ساڵی 2011 دا به‌ ڕاشکاوی ده‌ڵێت ” عێراق بۆته‌ ده‌وڵه‌تێکی پۆلیسی”.

“ڕه‌وشی مافی مرۆڤ له‌ عێراقدا و له‌ ساڵی 2011 هه‌ر زۆر خراپ بووه‌ ، به‌تایبه‌تی بۆ ڕۆژنامه‌وانان و گیراوه‌کان و چالاکوانانی ئۆپزسیۆن” وه‌ک له‌ ڕاپۆرته‌که‌دا نوسراوه‌.

ئه‌مه‌ له‌ کاتێکدا چاوه‌ڕوان ده‌کرا له‌ پاش راپۆرته‌کانی پێشتر ، کاربه‌ده‌ستانی عێراقی هه‌وڵی زیاتر بده‌ن بۆ به‌ره‌وپێشچونی وڵاته‌که‌یان له‌ هه‌موو ڕوویه‌که‌وه‌، وه‌لێ ئه‌فسوس وا نه‌کرا.

ده‌شێت که‌سێک بتوانێت چاوپۆشی له‌ یه‌ک دوو ساڵی یه‌که‌می کارکردنی ئه‌م حکومه‌تانه‌ی عێراق بکات ، به‌ڵام بۆ له‌وه‌ زیاتر بکرێت؟

ئێستاش وه‌ک پیشه‌ی هه‌میشه‌یی له‌م چه‌ند ساڵه‌ی ڕابردوودا ، کاربه‌ده‌ستانی حکومه‌ت  به‌گژ ڕێکخراوه‌که‌دا ده‌چنه‌وه‌ و به‌ پیلان گێڕی ناودێری ده‌که‌ن و ده‌که‌ونه‌وه‌ قسه‌ باوه‌کانی خۆیان و سه‌رله‌به‌ری ڕاپۆرته‌که‌ به‌ درۆ ده‌خه‌نه‌وه‌ و شیانێکی زۆر که‌میش هه‌یه‌ بڵێن ” ناڵێین که‌م و کوڕی نییه‌ به‌ڵام به‌و شێوه‌یه‌ نییه‌ که‌ ڕێکخراوی چاودێری مافه‌کانی مرۆڤ باسی کردووه‌”.

جا بۆیه‌ حه‌ز ده‌که‌م له‌و کاربه‌ده‌ستانه‌ی عێراق و هه‌رێمی کوردستانیش بپرسین کام شته‌یان وانییه‌؟ له‌ عێراقی نوێدا زیندانی نهێنی نییه‌؟ ڕۆژنامه‌وانان ناگیرێن ؟ ده‌سه‌ڵاتداران توندوتیژیان به‌رامبه‌ر به‌ خۆپیشانده‌ران به‌کار نه‌هێناوه‌؟ هێزه‌ ئاسایشیه‌کان ئه‌و  خۆپیشانده‌رانه‌یان نه‌کوشتوه‌ که‌ داوای نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵییان ده‌کرد و داوای مافی زیاتری سیاسی و سیڤیلی خۆیان ده‌کرد که‌ لێتان زه‌وت کردوون؟ هێشتاش عێراقی نوێ یه‌کێک نییه‌‌ له‌ مه‌ترسیدارترین شوێنه‌کانی جیهان بۆ کاری ڕۆژنامه‌وانی ؟ مافی خانمان زه‌وت ناکرێت؟ هێرش ناکریته‌ سه‌ر خه‌ڵکی سیڤیل؟  یاسا سه‌روه‌ره‌؟ گومانباران به‌ تاوان ، ئازادانه‌ به‌ شه‌قامه‌کانی وڵاته‌که‌دا نایه‌ن و ناچن و که‌سیش ناتوانێت پێیان بڵێت به‌ری چاوت کلی پێوه‌یه‌؟ به‌ به‌رنامه‌ په‌لاماری میدیای ئازاد ناده‌ن تا بێده‌نگیان بکه‌ن؟ ئه‌رێ چی ناکه‌ن؟ که‌چی ده‌شڵێن مه‌ترسی ده‌ره‌کیمان له‌سه‌ره‌ ، بارودۆخێکی هه‌ستیاره‌، ڕه‌وشه‌که‌ نادیاره‌، با ئارامی بپارێزرێت.

  

ئه‌م ڕاپۆرته‌ی ئه‌مساڵی ڕێکخراوی چاودێری مافه‌کانی مرۆڤ زۆر په‌یامی له‌ ناواخندا هه‌ڵگرتووه‌، هه‌م بۆ عێراق وه‌ک وڵات و هه‌میش بۆ هه‌رێمی کوردستانی عێراق وه‌ک هه‌رێمێکی خودموختار له‌ عێراقدا. ئاگادار کردنه‌وه‌یه‌که‌ که‌ وڵات ناکرێت به‌و شێوه‌ پڕ له‌ کاره‌ساته‌ به‌ڕێوه‌ ببرێت . ئه‌و دنیایه‌ گوزه‌شت له‌ میدیاکانه‌وه‌  باس له‌ دیموکراسی و مافی مرۆڤ بکه‌یت و خۆت به‌ گه‌وره‌ترین پارێزه‌ری دابنێیت و له‌ پشت په‌رده‌شه‌وه‌ جل و به‌رگی ڕه‌ش له‌به‌ر بکه‌یت و ده‌ستکێش له‌ده‌ست و ده‌مامک کردوو و به‌ پۆستاڵی ڕه‌شه‌وه‌ هه‌ڵکوتیته‌ سه‌ر مافه‌کان و به‌ چه‌قۆیه‌کی کول بکه‌ویته‌ ئه‌نجن ئه‌نجن کردنی.

ڕۆژ به‌ ڕۆژ بێزاری خه‌ڵک زیاتر ده‌بێت ، چاوه‌ڕوانیش بۆ چاکسازی له‌ سیسته‌مه‌کانی سیاسی و به‌ڕێوه‌بردنیشدا سنورێکی دیاریکراوی خۆی هه‌یه‌ ، ناکرێت خه‌ڵک بۆ هه‌میشه‌ له‌ چاوه‌ڕوانیدا بێت.

باشتر کردنی ڕه‌وشی مافه‌کانی مرۆڤ به‌ نکوڵی کردن له‌ ڕاستیه‌کان نابێت ، وه‌ک موحه‌مه‌د شیاع ئه‌لسودانی  وه‌زیری مافی مرۆڤ له‌ عێراقدا ده‌ڵێت ئه‌و ڕاپۆرته‌ی ڕێکخراوی چاودێری مافه‌کانی مرۆڤ ته‌نها ڕیزکردنی وشه‌ی باق و بریقه‌داره‌.

بۆیه‌ دانانی میکانیزمی گونجاو بۆ باش کردنی ڕه‌وشی مافی مرۆڤ، له‌وانه‌ ڕۆشنبیریی مافی مرۆڤ له‌ناو هێزه‌ ئاسایشیه‌کاندا ده‌شێت هه‌نگاوی یه‌که‌م بێت به‌ ئاڕاسته‌ی ئه‌و ڕیفۆرمه‌دا و تێگه‌یشتنی ده‌سه‌ڵاتداران له‌وه‌ی پاراستنی مافه‌کانی مرۆڤ چه‌نده‌ گرنگه‌ له‌ پرۆسه‌ی خۆ دروستکردندا. ڕێزگرتن له‌ سه‌روه‌ری یاسا و بڕوا بوون به‌ چه‌مکی هاووڵاتی بوون و کارکردن بۆ نه‌هێشتن یان هه‌ر هیچ نه‌بێت که‌مکردنه‌وه‌ی جیاوازیه‌کان له‌ ناو کۆمه‌ڵگادا ده‌کرێت وه‌ک هه‌نگاوی به‌رایی لێی بڕوانرێت به‌ ئاڕاسته‌ی دانانی پره‌نسیپه‌کانی پاراستنی مافه‌کانی مرۆڤدا.

له‌ عێراقی سه‌رده‌می سه‌دام حسێندا به‌ هه‌موو ڕێگه‌یه‌ک نکوڵی له‌ بوونی کورد ده‌کرا وه‌ک پێکهاته‌یه‌کی ئه‌و وڵاته‌، ئێستاش له‌ پاش ئه‌م ڕاپۆرتانه‌ی ڕێکخراوه‌کانی داکۆکی له‌ مافه‌کانی مرۆڤ ده‌که‌ن، به‌ڕاستی به‌ شه‌رمه‌وه‌ له‌ عێراقی بوون ده‌ڕوانم، بۆیه‌ ده‌پرسم ئیدی بۆچی عێراقی بین؟

بۆ هه‌رێمی کوردستانی عێراقیش ، ئه‌مه‌ یه‌که‌م جار نییه‌ جه‌خت له‌ پێشێلکاریه‌کان بکرێته‌وه‌ له‌ هه‌رێمی کوردستانی عێراق، بۆیه‌ پێویست به‌ نانی هه‌نگاوی گه‌وره‌ و گران ده‌کات بۆ باشکردنی ڕه‌وشی مافه‌کانی مرۆڤ. گرنگترین هه‌نگاویش دادگایی کردن و لێپێچینه‌وه‌کردنه‌ له‌وانه‌ی مافی مرۆڤیان پێشێل کردووه‌ و ئه‌گه‌ر نا ئه‌وه‌ی ده‌گوترێت ڕێک ده‌سه‌لمێنرێت که ئه‌وانه‌ی دوێنێ به‌ نمونه‌ی ‌ قوربانیه‌کانی دوێنێی مافه‌کانی مرۆڤ ناو ده‌هێنران ، ئه‌مڕۆ بوونه‌ته‌ سه‌رکوتکه‌ران و پێشێلکارانی  ئه‌مڕۆی مافه‌کانی مرۆڤ.

کورد و ناوبژیکردنی عێراقیه‌کان

پێم وا نییه‌ له‌ هیچ وڵاتێکی ئه‌م جیهانه‌دا هێنده‌ی عێراق وشه‌ی دیالۆگی تیادا به‌کاربهێنرێت. له‌وه‌تای ئۆپزسیۆنه‌کانی دوێنێ بوونه‌ته‌ فه‌رمانڕه‌وای عێراقی ئه‌مڕۆ ده‌ڵێن هیچ ڕێگه‌یه‌ک له‌ دیالۆگ باشتر نییه‌ بۆ چاره‌سه‌رکردنی گرفته‌کانی به‌رۆکی ئه‌م وڵاته‌ به‌ شه‌ڕ وێرانبووه‌ی گرتووه‌.

هیچ که‌سێک نکوڵی له‌و ڕاستیه‌ ناکات که ناکۆکیه‌کان له‌سه‌ر مێزی دانوستاندن یه‌کلایی بکرێنه‌وه ، به‌ڵام پرسیاره‌که‌ له‌وه‌دایه‌ ئه‌ی ئه‌گه‌ر ئه‌و مێزی دانوستاندنه‌ به‌ ده‌ستی لایه‌نه‌ ناکۆکه‌کانی عێراق خۆیان تێکشکێنرابێت و شوێنێکیان بۆ وتووێژ نه‌هێستبێته‌وه‌؟ ئه‌ی ئه‌گه‌ر دیالۆگ له‌ پێناو ئاڵۆزبوونی زیاتردا کرا ؟ ئه‌ی ئه‌گه‌ر دانوستاندن ته‌نها بۆ مه‌به‌ستی دانوستاندن کرا و هه‌ڵوێسته‌کان پێشتر بڕیاریان له‌سه‌ر درابێت؟

نه‌گه‌یشتنه‌ ئه‌نجام له‌ ماوه‌ی نزیکه‌ی نۆ ساڵدا ، چه‌قبه‌ستنی سیاسی وڵاته‌که‌، نه‌بوونی زمانی هاوبه‌ش له‌ نێوان لایه‌نه‌کانی عێراقدا، زاڵ بوونی به‌رژه‌وه‌ندیه‌ تایبه‌ته‌کانی لایه‌نه‌کان به‌سه‌ر ئه‌وه‌ی پێی ده‌گوترێت به‌رژه‌وه‌ندی نیشتیمانی ، ڕێگه‌ خۆشکردن بۆ یاریکردن و ته‌راتێنی وڵاتانی دراوسێ ، جه‌مسه‌رگرتنی تایبه‌تمه‌ندی تایفه‌یی ، دژایه‌تیکردنی تا سه‌ر ئێسقانی یه‌کدی، هه‌وڵدان بۆ سڕینه‌وه‌ی یه‌کتر، پیلان گێڕان له‌ دژی یه‌کتر، نه‌بوونی به‌رنامه‌ڕیژیه‌کی بابه‌تیانه‌ بۆ بیرکردنه‌وه‌ نه‌ک هه‌ر بۆ ئاینده‌ی دووری وڵاته‌که‌ به‌ڵکو بۆ‌ چه‌ند ڕۆژێکی دواتری عێراق، و ئه‌مانه‌ هه‌موو ده‌مانخه‌نه‌ به‌رده‌م ئه‌و ڕاستیه‌ی له‌و وڵاته‌دا هه‌وڵێک بۆ ئاشته‌وایی و پێکه‌وه‌ ژیان نییه‌ هێنده‌ی ئه‌وه‌ی کار بۆ له‌ گۆڕنانی ئه‌و دروشمانه‌ ده‌کرێت که‌ ئۆپزسیۆن به‌ر له‌ ڕووخاندنی ڕژێمه‌که‌ سه‌دام حسێن کردبویه‌ وێردی سه‌ر زمانی.

ئه‌وه‌ی له‌ عێراقدا ده‌گوزه‌رێت په‌یامێکه‌ بۆ هه‌موو پێکهاته‌کانی گه‌لی عیراق که‌ سه‌روه‌ختی پێکه‌وه‌ ژیانی زۆره‌ ملێیی به‌سه‌رچووه‌ و پێویسته‌ بیرکردنه‌وه‌ی نوێ بێنه‌ ئارا هه‌م له‌ چۆنیه‌تی پێکه‌وه‌ ژیان و هه‌میش له‌ به‌ڕێوه‌بردنی دامه‌زراوه‌ ده‌وڵه‌تیه‌کاندا.

له‌ عێراقی پاش ساڵی 2003 دا له‌ نێوان لایه‌نه‌ سیاسیه‌کاندا زه‌مینه‌ی په‌یوه‌ندیه‌کی دروست نه‌هاتۆته‌ ئاراوه‌ تا بتوانرێت زه‌مینه‌ی وڵاتێکی نوێ بڕه‌خسێنرێت.  ته‌واوی ناکۆکیه‌کان و توندوتیژیه‌کانیش له‌ پێناو ده‌ستکه‌وتی زیاتری لایه‌ن و لایه‌نکاریدا بووه‌ که‌ ده‌شێت بگوترێت ته‌نها جه‌مسه‌ره‌کانی ئه‌و لایه‌نانه‌ سودمه‌ندی یه‌که‌م بوون و شه‌ڕیش ته‌نها بۆ مه‌به‌ستی ده‌سه‌ڵات و داهات بووه‌ نه‌ک بۆ ڕێکخستنی ناوماڵی عێراق تا دانیشتوانی بتوانن به‌ ئاسوده‌یی و پارێزراوی تیایدا بژین.

ئه‌وه‌ی له‌ عێراقدا ڕووده‌دات ناکۆکی نێوان شیعه‌ و سوننه‌کانه‌ و هیچ یه‌کێکیان ئه‌وی تری پێ قه‌بوڵ نییه و ئه‌م جۆره‌ ڕه‌تکردنه‌وه‌یه‌ی یه‌کدیش به‌ شێوه‌یه‌کی زۆر خراپ کاری کردۆته‌ سه‌ر ژیانی عێراقیه‌کان و ئاینده‌ی وڵاته‌که‌شیان.

کورده‌کان هه‌میشه‌ نێوه‌ندگیر بوون له‌م ڕووداوانه‌دا وه‌ به‌رده‌وام له‌ ناوبژیکردندا بوون.

.هه‌موومان ڕێکه‌وتنی هه‌ولێرمان له‌ یاده‌ که‌ پاش ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌ ئه‌م حکومه‌ته‌ی ئێستای عێراق به‌ سه‌رۆکایه‌تی  نوری ئه‌لمالیکی سه‌ره‌ک وه‌زیر پێکهێنرا. دواتر هه‌ر ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌ بووه‌ کرۆکی ناکۆکیه‌کانی نێوان هه‌ردوو لیستی ئه‌لعێراقیه‌ و ده‌وڵه‌تی یاسا.

نوێنه‌رانی هه‌موو لایه‌نه سیاسیه‌کان ‌ هه‌ر یه‌که‌و به‌ جۆرێک لێکدانه‌وه‌ و خوێندنه‌وه‌ی بۆ به‌نده‌کانی ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌ هه‌بوو . ڕێکه‌وتنی هه‌ولێر به‌ ده‌ردی ده‌ستوری عێراق چوو که‌ ئه‌میشیان هه‌ر یه‌که‌ به‌ ڕوانینی خۆی لێکی ده‌داته‌وه‌ و که‌ی یه‌کێک له‌ به‌نده‌کانی له‌ به‌رژه‌وه‌ندی بوو، جه‌ختی له‌سه‌ر ده‌کرێت و ئه‌و به‌نده‌ش که‌ له‌ ده‌ستوره‌که‌دا به‌ندی پێش خۆی هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه‌ باسی لێوه‌ ناکرێت .

عیراق هیچ تایبه‌تمه‌ندێتیه‌کی وڵاتی تیادا نه‌ماوه‌ و کۆمیدیایه‌کی سیاسی له‌ ئارادایه‌. کۆمیدیایه‌ک که‌ هیچ ئه‌نجامێکی بۆ گه‌ل و ده‌وڵه‌تی عێراق نابێت ته‌نها کاره‌سات نه‌بێت وه‌ک به‌ره‌نجامێک بۆ ئه‌و جیاوازیانه‌ی هه‌ن به‌ شێوه‌یه‌ک شیعه‌کان گه‌ر زاری( ئا ) بکه‌نه‌وه‌ ئه‌وا ده‌سبه‌جێ لای سننه‌کان به‌ ( نا ) یه‌کی گه‌وره‌تر به‌رپه‌رچ ده‌درێته‌وه‌.

ئا له‌م ڕه‌وشه‌دا کورد هیچ ده‌ستکه‌وتێکی نابێت ئه‌گه‌ر بێتوو گۆڕانکاری له‌ سیاسه‌تی خۆیدا نه‌کات له‌مه‌ڕ سه‌روسه‌ودا کردن له‌گه‌ڵ ڕووداوه‌کانی عێراقدا.

هه‌رێمی کوردستانی عێراقیش بۆخۆی بێبه‌ش نییه‌ له‌ قه‌یران. مه‌خابن هێنده‌ی ئه‌وه‌ی سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد سه‌رقاڵی کێشه‌کانی به‌غدایه‌، هێنده‌ هه‌وڵی ڕژدی نییه‌ بۆ ڕێکخستنه‌وه‌ی ناوماڵی خۆی.

کورده‌کان له‌ هه‌موو بۆنه‌یه‌کدا وابه‌سته‌یی خۆیان به‌ ده‌ستوری عێراقه‌وه‌ دووباره‌ ده‌که‌نه‌وه‌، ئه‌و ده‌ستوره‌ی لایه‌نه‌کانی تری وڵاته‌که‌ نه‌ک هه‌ر پێشێلی ده‌که‌ن به‌ڵکو بڕواشیان پێی نییه‌.

له‌م ڕه‌وشه‌دا، گرنگه‌ میکانیزمی نوێ بێته‌ ئاراوه‌ بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌کانی کورد، ئه‌و مافانه‌ی که‌ نه‌ نوری ئه‌لمالیکی سه‌ره‌ک وه‌زیری عێراق و نه‌ تاریق ئه‌لهاشمی جێگره‌ سوننه‌که‌ی سه‌رۆکی عیراق باوه‌ڕیان پێیه‌تی.

میکانیزمی نوێ بۆ گێڕانه‌وه‌ی ناوچه‌ دابڕاوه‌کان، بۆ دروستکردنی په‌یوه‌ندی دروست له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی تردا، بۆ بوون به‌ هاوبه‌ش و به‌شدارێکی ڕاسته‌قینه‌ له‌ نێوه‌نده‌کانی بڕیارداندا، بۆ بوژاندنه‌وه‌ و تۆکمه‌کردنی ژێرخانی ئابوری هه‌رێم.

له‌ هه‌موو ئه‌وه‌ی له‌ به‌غدا گوزه‌را و ده‌گوزه‌رێت کورد به‌رده‌وام ڕۆڵی ناوبژیکا‌ری هه‌بووه‌. هه‌ر که‌ کێشه‌یه‌ک سه‌ری هه‌ڵداوه‌، سه‌رکرده‌ عێراقیه‌کان به‌ره‌و هه‌رێمی کوردستان هاتوون و کێشه‌کانیان ئه‌گه‌ر بۆ ماوه‌یه‌کی کاتیش بووبێت چاره‌سه‌ر کراون، پاش گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ به‌غدا هه‌مان هه‌ڵوێسته‌کانی دژایه‌تی کردنی داواکانی کوردیان ده‌ستپێکردۆته‌وه‌.

ئه‌گه‌ر کورد له‌ ناوبژیه‌کانی پێشوویدا نه‌یتوانیوه‌ هیچ به‌ده‌ست بێنێت، بۆ له‌مه‌ودوا جێی خۆیه‌تی به‌ مه‌رجه‌وه‌ بکه‌وێته‌ ناوبژیکردن. مه‌رجی هه‌ره‌ سه‌ره‌کیش گێڕانه‌وه‌ی ناوچه‌ دابڕاوه‌کانه بۆسه‌ر هه‌رێمی کوردستان.

ئه‌م هه‌ل و مه‌رجه‌ له‌رزۆکه‌ی عێراق وا ده‌خوازێت کورد له‌ وڵاته‌که‌دا وه‌ک نه‌ته‌وه‌ ستراتیژیه‌تێکی نوێ بۆخۆی بێنێته‌ ئارا ، ستراتیژیه‌تێک لایه‌نه‌کانی ئۆپزسیۆنی کوردی به‌شدارێکی ڕاسته‌قینه‌ بن تیایدا.

 

 

 

له‌ په‌راوێزی ڕووداوه‌کانی ده‌ڤه‌ری بادینانه‌وه

بۆیه‌ من مه‌ستیم له‌ هوشیاری گه‌لێ پێخۆشتره‌

ئه‌م خه‌راباته‌ که‌ هوشیاری له‌ مه‌ست سه‌رخۆشتره‌

سه‌یره‌ هه‌رکه‌س ڕووده‌کاته‌ ئه‌م خه‌راباته‌ی وجود

کاسه‌که‌ی هه‌رچه‌نده‌ پڕتر بێت ئه‌وه‌نده‌ بۆشتره

حه‌مدی

 

ڕووداوه‌کانی ئه‌م دواییه‌ی ده‌ڤه‌ری بادینان له‌ هه‌رێمی کوردستانی عێراق ده‌مانخه‌نه‌ به‌رده‌م دیارده‌یه‌کی ترسناکی دوو جه‌مسه‌ریه‌وه‌.

یه‌که‌میان زاڵ بوونی بیرۆکه‌کانی خۆ به‌ زل زانین و تاک ده‌سه‌ڵاتیه‌ له‌ ئه‌ندامانی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراقدا که‌ ده‌خوازن ته‌واوی ڕووداوه‌کانی هه‌رێمه‌که‌ تاک ڕه‌هه‌ندی بێت و بیرکردنه‌وه‌ و کارکردن له‌سه‌ر دۆسێکان ته‌نها و ته‌نها  ده‌بێت له‌ باره‌گاکانی پارتیه‌وه‌ بێت .بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش کڵۆم دانی هه‌موو ده‌روازه‌کان وه‌ک میکانیزمێک به‌کارهێنراوه‌  بۆ سه‌پاندنی تاکڕه‌وی و له‌ په‌راوێز نانی لایه‌نه‌کانی تر به‌تایبه‌تیش  له‌ ناوچه‌کانی ژێر قه‌ڵه‌مڕه‌وی پارتیدا

.

  • دووه‌میان هه‌ڵوێسته‌کان و بیرکردنه‌وه‌کانی یه‌کگرتووی ئیسلامیه‌، له‌ ڕوانگه‌ی داکۆکیکردن له‌ خۆی وه‌ک بونیادێکی سیاسی له‌ هه‌رێمه‌که‌دا. یه‌کگرتوو له‌ ڕێی داکۆکی و به‌رگری له‌ شه‌ریعه‌ت کردنه‌وه‌ ده‌یه‌وێت ئه‌و شه‌ریعه‌یه‌ به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا بسه‌پێنێت  که‌ خۆی بڕوای پێیه‌تی به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕێگه‌یه‌ک بهێڵێته‌وه‌ یان ده‌رفه‌تێک به‌ خودی کۆمه‌ڵگا بدات تا کۆمه‌ڵگا خۆی خاوه‌ن بڕیاری خۆی بێت له‌و بژاره‌یه‌ی ده‌یه‌وێت بۆ خۆی دیار بکات.

بێ له‌و دوو جه‌مسه‌ره‌ مه‌سه‌له‌یه‌کی تری گرنگ هه‌یه‌ که‌ ده‌بێت قسه‌کردنێکی ڕژدی له‌سه‌ر بکرێت ئه‌ویش کار و کاسبی کردنی خه‌ڵکه‌. ئه‌و خه‌ڵکه‌ که‌ بخوازن ژیانێکی بێوه‌ی به‌سه‌ر به‌رن و ببنه‌ خاوه‌نی کارداری خۆیان پێویست به‌ دابینکردنی متمانه‌ ده‌کات بۆیان و پێویستیشه‌ نه‌خرێنه‌ نێو به‌رداشه‌کانی  به‌یه‌کدادانی دوو به‌رنامه‌ی سیاسی که‌ تا سه‌ر ئێسقان یه‌ک ئه‌وی تریان قبوڵ ناکات.

وه‌ک چۆن ناتوانم هه‌رگیز بیرم به‌و ئاڕاسته‌یه‌دا بڕوات که‌ بڵێم هیچ په‌یوه‌ندیه‌ک نییه‌ له‌ نێوان وتاره‌ وروژێنه‌ره‌ ئاینیه‌کانی ڕۆژانی هه‌ینی و گڕ تێبه‌ردانی  شوینه‌کانی مه‌ی فرۆشتن یان سه‌نته‌ره‌کانی مه‌ساج کردن، ئاوه‌هاش ناتوانم بچمه‌ ژێر ئه‌و باره‌وه‌ که‌ بڵێم ئه‌ندامانی پارتی له‌و ده‌ڤه‌ره‌ بێئاگان له‌ سوتاندنی باره‌گاکانی یه‌کگرتوو.

گه‌ر به‌ هه‌ڵه‌دا نه‌چووبم بیریاری به‌ناوبانگی عێراقی (دکتۆر عه‌لی ئه‌لوه‌ردی) گوتویه‌تی” له‌ هیچ شوێنێکی ئه‌م جیهانه‌دا هێنده‌ی عێراق باس له‌ پیکه‌وه‌ ژیانی ئاشتیانه‌ ناکرێت”.

ئه‌م بۆچوونه‌ کوت ومت به‌سه‌ر ڕه‌وشی هه‌رێمی کوردستانی عێراقدا ده‌گونجێت. هه‌موو ده‌زگا میدیاییه‌کانی لایه‌نه‌کانی فه‌رمانڕه‌وا و ئۆپزسیۆنه‌کانیش باس له‌ پێکه‌وه‌ ژیان ده‌که‌ن، که‌چی ئه‌وه‌ی ده‌گوزه‌رێت بڕوا نه‌بوونه‌ به‌  پیکه‌وه‌ ژیانێکی ئاشتیانه‌. گه‌ر به‌ چاوێکی ورده‌وه‌ له‌ ڕه‌وشی هه‌رێمه‌که‌ بڕوانرێت ده‌سبه‌جێ ده‌رده‌که‌وێت لایه‌نه‌ سیاسیه‌کان چۆن له‌ بۆسه‌دان بۆ یه‌کتر. باشترین به‌ڵگه‌ش چۆنیه‌تی قسه‌ کردنی ئه‌و لایه‌نانه‌ و لایه‌نگرانیانه‌ له‌ میدیاکان و له‌ تۆڕه‌کانی سۆشیال میدیادا ‌ له‌سه‌ر ڕووداوه‌کانی ده‌ڤه‌ری بادینان.

ئه‌مه‌ یه‌که‌م جار نییه‌ له‌ هه‌رێمی کوردستانی عێراق وه‌ک پرۆسه‌ی ڕه‌تکردنه‌وه‌ی یه‌کدی باره‌گاکانی لایه‌نه‌کان ئاور بدرێن. له‌ ساڵی 2005 دا بوو باره‌گاکانی یه‌کگرتوو له‌ ده‌ڤه‌ری زه‌رددا سوتێنران، له‌ سه‌روبه‌ندی خۆپیشاندانه‌کانی پارێزگای سلێمانیدا مه‌کۆکانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ هه‌ولێر ئاگریان تێبه‌ردرا، ئه‌مه‌ بێ له‌و دیمه‌نه‌ قێزه‌ونانه‌ی سوتاندن که‌ له‌ ده‌می شه‌ڕی ناوخۆی ناوه‌ڕاستی ساڵانی نه‌وه‌ته‌کانی سه‌ده‌ی ڕابردوودا به‌ ئاشکرایی له‌ نێوان پارتی و یه‌کێتیدا ده‌بینران

.

دووباره‌ و  سێباره‌ بوونه‌وه‌ی ئه‌و دیمه‌نانه‌ ترس و دڵه‌ڕاوکێی و نیگه‌رانی به‌دوای خۆیدا دێنێت و ته‌واوی ڕاگه‌یاندنه‌کانی گه‌وره‌ کاربه‌ده‌ستانی هه‌رێمه‌که‌ سه‌باره‌ت به‌ پرۆسه‌ی دیموکراسی و مافه‌ که‌سێتیه‌کان ده‌خاته‌ ژێر پرسیاری قوڵه‌وه‌ و گومان له‌سه‌ر هه‌موو پرۆسه‌کانی هه‌رێمه‌که‌ دروست ده‌کات.

پارتی ده‌ڵێت نه‌ به‌ چاک نه‌ به‌ خراپ په‌یوه‌ندی ‌ به‌و ڕووداوانه‌ی ده‌ڤه‌ری بادینانه‌وه‌ نییه‌، یه‌کگرتووش جه‌خت ده‌کاته‌وه‌ له‌وه‌ی هه‌رگیز له‌گه‌ڵ تووندوتیژی و ئاژاوه‌ گێڕیدا نییه‌.

ئه‌م دوو ڕاگه‌یاندنه‌ ته‌واو پێچه‌وانه‌ی یه‌کن. بۆیه‌ هیوادارم هه‌م پارتی و هه‌میش یه‌کگرتوو به‌ سنگێکی فراوانه‌وه‌ ئه‌م دوو پرسیاره‌م لێوه‌ربگرن و وه‌ڵامی گونجاویان هه‌بێت بۆی؟

پرسیاری یه‌که‌مم بۆ پارتیه‌، له‌ ده‌مێکدا شه‌پۆلێکی گه‌وره‌ی ناڕه‌زایی به‌رامبه‌ر به‌ سیسته‌می سیاسی و دژ به‌ گه‌نده‌ڵیه‌کان له‌ هه‌رێمه‌که‌دا له‌ ئارادایه‌ و له‌ 17 ی 2 دا له‌ پارێزگای سلێمانی به‌رجه‌سته‌ کرا، له‌و ده‌مه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو هه‌وڵانه‌ی دران به‌ڵام ڕێگه‌ به‌ هیچ خۆپیشاندانێک نه‌درا له‌ ده‌ڤه‌ری قه‌ڵه‌مڕه‌وی پارتیدا، ئه‌ی له‌و ڕۆژی هه‌ینیه‌دا چۆن بوو له‌ زاخۆ و دواتریش له‌ ناوچه‌کانی تری ده‌ڤه‌ره‌که‌دا ڕوویاندا؟ هێزه‌ ئاسایشیه‌کان، پۆلیس له‌ کوێ بوون بۆ ڕێگه‌ گرتن له‌ سوتاندنی بازاڕه‌کانی فرۆشتنی ئه‌لکهول و شوێنه‌کانی مه‌ساج کردن و هه‌روه‌ها باره‌گاکانی یه‌کگرتو؟

پرسیاری دووهه‌میشم بۆ یه‌کگرتووه‌، له‌ ده‌مێکدا قه‌یرانێکی سیاسی له‌ نێوان لایه‌نه‌کانی فه‌رمانڕه‌وا و ئۆپزسیۆنی هه‌رێمه‌که‌دا هه‌یه‌ بۆچی هه‌وڵه‌کان له‌سه‌ر مێزی دانوستاندن ناخرێنه‌ گه‌ڕ بۆ چاره‌سه‌رکردن، وه‌ک له‌وه‌ی به‌ هاندانی وروژێنه‌ری ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ کار له‌سه‌ر هه‌ست و نه‌ستی خه‌ڵک بکرێت و له‌ ڕێی وتاره‌کانی نوێژی هه‌ینیه‌وه‌ ژینگه‌ سیڤیلیه‌که‌ی هه‌رێمه‌که‌ به‌ره‌و وێرانبوون ببات و بیکاته‌ قه‌نده‌هار؟

 له‌گه‌ڵ هه‌ستیاری ڕه‌وشه‌که‌دا و له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌ جیاوازه‌کان بۆ ڕووداوه‌کانی ڕۆژی هه‌ینی ده‌ڤه‌ری بادینان پێویسته‌ ئیدی کار بۆ نه‌هێشتنی دوو ئیداره‌یی بکرێت له‌ هه‌رێمه‌که‌دا و کار له‌سه‌ر توند و تۆڵ کردن و ، ڕه‌هه‌ندتۆکمه‌کردنی دامه‌زراوه‌ حکومیه‌کان بکرێت و به‌ تایبه‌تیش ته‌واوی دام و ده‌زگا ئاسایشیه‌کان  له‌ هه‌موو دیارده‌یه‌کی حیزبیانه‌ دابماڵرێن ، کارمه‌ندان تێبگه‌یه‌نرێن له‌وه‌ی ئه‌رکیان  پاراستنی سه‌ر و ماڵی هاوڵاتیانه‌  و دوور له‌ ڕه‌هه‌ندی حیزبیانه‌ له‌ خه‌ڵکی هه‌رێمه‌که‌ ده‌ڕوانن. ده‌نا ئه‌م کولتوری سوتاندنی یه‌کتریه‌ به‌رده‌وام ده‌بێت.

 

 

له‌ ئانکه‌ره‌ چی ده‌گوزه‌رێت بۆ کورد؟

له‌گه‌ڵ ئه‌و کرانه‌وه‌یه‌دا که‌ حکومه‌تی تورکیا باسی لێوه‌ ده‌کات بۆ چاره‌سه‌ر کردنی کێشه‌ی کورد له‌ وڵاته‌که‌دا ، به‌ڵام وه‌ک سیاسه‌تمه‌دارانی کورد و چاودێرانی ڕه‌وشی کورد باسی لێوه‌ ده‌که‌ن میکانیزمه‌کان بۆ چاره‌سه‌رکردن هێشتا نادیارن.

ئه‌وه‌ی زۆرێک له‌ سیاسیه‌کانی تورکیا له‌سه‌ری کۆکن ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م قه‌یرانه‌ له‌ مێژینه‌یه‌ی کورد به‌ به‌کارهێنانی هێزی له‌شکر و درێژه‌دان به‌ توندووتیژیه‌کان چاره‌سه‌ر نابێت و وه‌ک ده‌شگوترێت ئه‌زموونه‌کانی پێشوو له‌ به‌کارهێنانی میتۆدی له‌شکریدا سه‌لماندویه‌تی که‌ کێشه‌که‌ به‌ره‌و ئاڵۆزی زیاتر ده‌بات نه‌ک هێنانه‌ ئارای ژینگه‌یه‌کی نوێ به‌مه‌به‌ستی  ڕه‌خساندنی زه‌مینه‌ی دیالۆگێک تا هه‌موو لایه‌نه‌کانی ئه‌م کێشه‌یه‌ له‌سه‌ر یه‌ک مێزی دانوستاندن کۆ بکاته‌وه

‌‌.

له‌وه‌تای ساڵی 1984 ه‌وه‌ ده‌یان هه‌زار کورد و تورک له‌ ئاکامی توندوتیژیه‌کان کوژراون. کاریگه‌ریه‌ نێگه‌تیڤه‌کانی ئه‌و خوێن ڕشتنانه‌ ڕۆچۆته‌ ناو کۆمه‌ڵگای تورکیاوه‌ و په‌یوه‌ندیه‌کی نا دروستی له‌ نێوان پێکهاته‌کانی گه‌لی تورکیادا دروستکردووه‌، به‌ شێوه‌یه‌ک گه‌یشتۆته‌ ئه‌و ئاسته‌ی ناسیۆنالیزمی تورکی ئاوه‌ها سه‌یری کاره‌ساتێکی وه‌ک ئه‌وه‌ی به‌سه‌ر شاری (وان) دا هات بکات ” چه‌ند که‌س له‌و تراژیدیایه‌دا مردبن گرنگ نییه‌ چونکه‌ کوردن”.

 له ئاکامی بومه‌له‌رزه‌کانی ڕابردوودا له‌ شاری وان و ناوچه‌کانی ده‌وروبه‌ریدا سه‌دان  که‌س مردن و به‌ هه‌زاران  که‌سیش بریندارن، ئه‌مه‌ بێ له‌وه‌ی هه‌زاران خێزان بێ جێ و ڕێ ماونه‌ته‌وه‌.

ده‌شێت ناسیونالیستی کوردیش له‌ تورکیادا به‌ تایبه‌ت ڕادیکاڵه‌کان که‌م تا زۆرێک بۆچونی وایان هه‌بێت . ئه‌م جۆره‌ ڕوانینانه‌ ناچنه‌ نێو  ئه‌و خانانه‌وه‌ که‌ بگوترێت به‌ردێک  ده‌خاته‌ سه‌ر به‌ردێک له‌‌ پێکهێنانی تورکیای نوێدا وه‌ک پارتی داد و گه‌شه‌پێدانی فه‌رمانڕه‌وای تورکیا به‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنه‌که‌ی پێشوو باسی له‌و تورکیا نوێیه‌ ده‌کرد.

ناتوانرێت  تورکیای نوێ (ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌تێک بۆ نوێبوونه‌وه‌ مابێت) له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ما ئایدیۆلۆژی و ستراتیژیانه‌ی ئانکه‌ره‌ جه‌ختی لێده‌کاته‌وه‌ بونیات بنرێت.

ده‌بێت ئه‌وه‌ چ جۆره‌ تورکیایه‌کی نوێ بێت له‌گه‌ڵ وڵاتێکی وه‌ک کۆماری ئیسلامی ئێراندا ڕێکه‌وتنی ستراتیژی هه‌بێت له‌ ده‌مێکدا ئه‌م ڕژێمه‌ی کۆماری ئیسلامی له‌سه‌ر ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی ڕژێمێکی بێزراوه‌ و له‌ په‌راوێز نراوه‌ و به‌ یه‌کێکیش له‌و وڵاتانه‌ داده‌نرێت که‌ سه‌رپه‌رشتی تێرۆریزم ده‌کات.

ئه‌گه‌ر بیانووه‌که‌ ئه‌وه‌ بێت به‌رژه‌وه‌ندی ئاسایشی نێوان هه‌ردوو وڵات وا ده‌خوازێت، ئه‌وا  پێویسته‌ کاربه‌ده‌ستانی تورکیا ده‌ستبه‌رداری هه‌وڵه‌کانیان بن بۆ بوون به‌ ئه‌ندام له‌ یه‌کێتی ئه‌وروپادا ، چونکه‌ له‌و یه‌کێتیه‌دا هیچ یاسا و ڕێسایه‌ک نییه‌ ئه‌و مافه‌ به‌ وڵاتێکی ئه‌ندامی بدات هانا بۆ وڵاتێک به‌رێت که‌ یه‌کێک له‌ خراپترین تۆماری مافی مرۆڤی هه‌یه‌ و پشتیوانکه‌ری تێرۆریزمه‌ ، تا هاوبه‌شیی بکات له‌ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ ناوخۆییه‌کانیدا

.

ڕووداوه‌کانی ئه‌م دواییه‌ی تورکیا هاو‌کاتن له‌گه‌ڵ شه‌پۆله‌کانی به‌هاری عه‌ره‌بدا و هه‌روه‌هاش ناکۆکیه‌کانی نێوان ئانکه‌ره‌ و ته‌لئه‌ڤیڤ ، بۆیه‌ هه‌موو گریمانه‌یه‌ک له‌م ڕووداوانه‌دا ده‌شێت پێشبینی بکرێت .

ئه‌گه‌ر تاران کۆمه‌کی ئانکه‌ره‌ بکات بۆ لێدانی پارتی کرێکارانی کوردستان (په‌که‌که‌)، ئه‌ی ئانکه‌ره‌ چی بۆ تاران ده‌کات؟ ده‌سبه‌رداری دروشمه‌کانی خۆی ده‌بێت به‌رامبه‌ر سوریا؟ یان هاوڕای ئێران ده‌بێت له‌ سڕینه‌وه‌ی ئیسرائیل له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی جیهان؟ یان ئه‌وه‌تا ناخوازێت کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر بکات.

یه‌کێک له‌ هه‌نگاوه‌ سه‌ره‌کیه‌کان بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا جیاکردنه‌وه‌ی کێشه‌ی کورده‌  له‌ تێرۆریزم  و ئه‌و پێناسانه‌ی پێشتر بۆ کێشه‌ی کورد هه‌بوون نه‌ک هه‌ر هه‌ڵبوه‌شێنرێنه‌وه‌ به‌ڵکو بنه‌بڕ بکرێن و پێناسه‌ی نوێ به‌پێی زه‌مینه‌ی نوێی سیاسی دابنرێن و هه‌روه‌هاش داننان به‌ ڕه‌وایی داواکاریه‌ سیاسیه‌کانی کورد له‌ تورکیادا.

ئه‌گه‌ر بێتوو ئانکه‌ره‌ له‌ هه‌نگاوێکی وا بوێرانه‌دا سه‌رکه‌وتوو بێت  و بتوانێت  ئاڕاسته‌ی بیرکردنه‌وه‌کان له‌ ناو ڕای گشتی کۆمه‌ڵگای تورکدا بگۆڕێت ، ئه‌وا بێگومان په‌که‌که‌ش  ده‌که‌وێته‌ به‌رده‌م به‌رپرسێتی نوێوه‌ که‌ به‌ دووری نازانم پێداچونه‌وه‌ش به‌ ستراتیژیه‌تی کارکردنیدا له‌ خۆ بگرێت.

ئانکه‌ره‌ هه‌رچیه‌ک بڵێت و هه‌رچیه‌کیش بکات، ئه‌و ڕاستیانه‌‌ی پێ ناشاردریته‌وه‌ که‌ په‌که‌که‌ به‌شێکی هه‌ره‌ سه‌ره‌کیه‌ ، ئه‌گه‌ر سه‌ره‌کیترین نه‌بێت  له‌ ڕه‌خساندنی زه‌مینه‌ی ئاشتی له‌ تورکیای نوێدا و خاوه‌نی به‌هێزترین کاریگه‌ریشه‌ له‌ ناوچه‌ کورد نشینه‌کانی تورکیادا

 .

تێرۆر هه‌ر تێرۆره‌ و هه‌رکه‌سێک یان لایه‌نێک بیکات هیچ مانایه‌ک له‌ پێناسه‌ی ئه‌م دیارده‌یه‌دا ناگۆڕێت ، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی سیاسیش هۆکار بێت بۆ به‌ تێرۆریست ناساندن یان سه‌پاندن.

تورکیا ئاماده‌یه‌ وه‌ک بینیمان له‌گه‌ڵ حه‌ماسی فه‌له‌ستینیه‌کاندا  که‌ له‌سه‌ر ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی به‌ تێرۆریست ناسراوه‌ ، ڕاسته‌وخۆ گفت و گۆیان له‌گه‌ڵدا بکات، به‌ڵام ئاماده‌ نییه‌ هه‌مان جۆری وتوێژ له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌دا بکات و بیانوه‌که‌ش ئه‌وه‌یه‌ په‌که‌که‌ به‌ تێرۆریست ناو ده‌بات، ئه‌مه‌ یانی تورکیا سیاسه‌تی بانێکه‌ و دوو هه‌وا پیاده‌ ده‌کات.

وه‌ک چۆن ده‌گوترێت توندووتیژی هه‌ر توندووتیژی به‌دوای خۆیدا دێنێت، ئه‌م ڕێسایه‌ تێرۆریش ده‌گرێته‌وه‌، بۆیه‌ ناکرێت چاوه‌ڕوانی هیچ به‌ره‌نجامێک بکه‌ین ئه‌گه‌ر تێرۆر به‌ تێرۆری ده‌وڵه‌تیشه‌وه‌ له‌ ناوماندا بێت و کاربکات.

هه‌وڵ زۆرن تا کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا به‌ کێشه‌ی تێرۆریزم بناسرێت، یان به‌ مانایه‌کی تر کێشه‌ی کورد بکرێته‌ کێشه‌یه‌ک چاره‌سه‌ره‌که‌ی ته‌نها له‌ نه‌هێشتنی تێرۆریزمدا ببینرێته‌وه‌ و یاسا و ڕێساکانی تێرۆریزم بۆ به‌گژدا چونه‌وه‌ی به‌کار بهێنرێت.  بۆیه‌ لێره‌دا ئه‌رکی لایه‌نه‌ سیاسیه‌کان و ڕێکخراوه‌ سیڤیلیه‌کانی  کورده‌کانی تورکیایه‌ هه‌نگاوه‌کانی خۆیان چڕ بکه‌نه‌وه‌ هه‌م له‌ ناوخۆی تورکیادا و هه‌میش له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌که‌دا تا ڕێ له‌ شێواندنی  ناسنامه‌ی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ییان بگیرێت

.

یه‌کێک له‌ خاڵه‌ گرنگه‌کانی تر، ڕه‌خساندنی زه‌مینه‌یه‌کی  ڕاسته‌قینه‌ی تێگه‌یشتنه‌ له‌وه‌ی له‌ ئانکه‌ره‌ چی ده‌گوزه‌رێت و چه‌ندێک ئه‌وه‌ی به‌ کرانه‌وه‌ ناودێر کراوه‌ ، ده‌توانرێت وه‌ک هه‌وڵێکی ڕژد لێی بڕوانرێت بۆ چاره‌سه‌رکردن. ئه‌م هه‌نگاوه‌یان لای حکومه‌ته‌ به‌وه‌ی بتوانێت میکانیزمه‌کانی چاره‌سه‌رکردن دیار بکات و به‌ شێوه‌یه‌ک بن متمانه‌ لای هه‌موو تاکێکی کورد له‌ تورکیادا دروست بکات، به‌ هاوسۆزان و لایه‌نگران و ئه‌ندامانی په‌که‌که‌شه‌وه‌.

بۆ ئه‌وه‌ش که‌ ناوبژی له‌م مه‌سه‌له‌ هه‌ستیاره‌دا ده‌کات و ده‌شێت ئه‌و ڕۆڵه‌ بگێڕێت، نابێت تاک ڕه‌هه‌ندی بیر له‌ دۆزی کورد بکاته‌وه‌. کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا کێشه‌ی ناوخۆیی وڵاته‌که‌یه‌ و پێویسته‌ تۆپه‌که‌ هه‌ر له‌و وڵاته‌دا بمێنێته‌وه‌ و یاریزانه‌ سه‌ره‌کیه‌کان خۆیان خاوه‌ن بڕیار بن له‌ هه‌ردوو لایه‌نی کێشه‌که‌دا، خۆ گه‌ر لایه‌نێکیش توانی ڕۆڵی یارمه‌تیده‌ر ببینێت ئه‌وا جێی خۆیه‌تی سوودی لێببینرێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بووه‌ په‌یامبه‌ر باشتره‌ ڕێ  به‌ بوونی لایه‌نی سێهه‌م نه‌درێت.

ناکرێت تۆ پێی بڵێی تێرۆریست و داوای ئاشتیشی لێ بکه‌یت، ناکرێت تێرۆریست بیت و هه‌وڵی ئاشتیش بده‌یت، بۆیه‌ لای من هه‌نگاوی یه‌که‌می چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا لێکردنه‌وه‌ی نازناوی تێرۆریستیه‌ له‌ په‌که‌که‌ و تا هه‌ر هیچ نه‌بیت جارێکی تر تورکیاش ڕووبه‌ڕووی ئه‌و سه‌ختیه‌ سیاسیه‌ ‌ نه‌بێته‌وه‌ له‌به‌رده‌م کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌ییدا ، هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر ژینۆسایدکردنی ئه‌رمینیه‌کان لێی به‌سه‌رهات.

ئانکه‌ره‌ چه‌ک دانانی په‌که‌ ده‌کاته‌ مه‌رجی پێشوه‌خت بۆ هه‌ر به‌ره‌وپێشچونێک له‌ دۆسێی کورددا ، به‌بێ ئه‌وه‌ی متمانه‌یه‌ک بدات بۆ پاراستنی سه‌روه‌ری ئه‌وانه‌ی چه‌ک داده‌نێن و له‌ هه‌مان ده‌میشدا ده‌ستگیرکردنی کورده‌کانی تورکیا به‌رده‌وامه‌ و هه‌موو ئه‌وانه‌ش که‌ ده‌گیرێن به‌ تاوانه‌کانی په‌یوه‌ندی هه‌بوون به‌ تێرۆریزمه‌وه‌ ده‌خرێنه‌ به‌رده‌م دادگا.

حکومه‌تی تورکیا، هه‌تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت باس له‌ گه‌شه‌کردنی ئابوری و مافی کولتوری گه‌لی کورد ده‌کات له‌ تورکیادا به‌بێ ئه‌وه‌ی ئاماژه‌یه‌ک به‌ مافه‌ سیاسیه‌کانی مرۆڤی کورد بکات له‌ وڵاته‌که‌دا و یان بتوانێت وه‌ها ڕه‌فتار له‌گه‌ڵ هاووڵاتی کورددا بکات که‌ هاووڵاتی پله‌ یه‌کی وڵاته‌که‌ن و ماف و ئه‌رکیان هه‌یه‌.

له‌پاش هه‌ڵبژاردنه‌ گشتیه‌که‌ی تورکیا که‌ بابه‌تی هه‌ره‌ سه‌ره‌کی هه‌ڵمه‌ته‌کانی ئه‌و هه‌ڵبژاردنه‌ گۆڕانکاری له‌ ده‌ستوری وڵاته‌که‌دا بوو،‌ به‌ شێوه‌یه‌ک له‌ خزمه‌ت ئه‌و کرانه‌وه‌یه‌دا بێت که‌ وه‌ک ده‌گوترێت بۆ چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورده‌، به‌ڵام ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان سه‌ره‌ک وه‌زیری تورکیا هه‌موو بۆنه‌یه‌کی قۆزتۆته‌وه‌ بۆ هێرشکردنه‌ سه‌ر نوێنه‌رانی کورد له‌ په‌رله‌ماندا. ئه‌م ڕاگه‌یاندنانه‌ی به‌ڕێز ئه‌ردۆگان له‌ ده‌مێکدایه‌ که‌ بردنی کێشه‌ی کورد له‌ تورکیادا به‌ یه‌کێک  له‌ باشترین ڕێگه‌ چاره‌کان دانراوه‌.

هێشتاش ڕه‌وشی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به‌هۆی به‌هاری عه‌ره‌به‌وه‌ نائارامه‌ و ئاینده‌ی ڕووداوه‌کانیش ته‌واو دیار نین، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر ئانکه‌ره‌ ده‌خوازێت ڕۆڵی زلهێز و خاوه‌ن کاریگه‌ربێت  له‌م ڕووداوانه‌دا ئه‌وا ده‌بێت کار له‌سه‌ر ڕه‌واندنه‌وه‌ی قه‌یرانه‌ ناوخۆییه‌کانی خۆی بکات  تا بتوانێت  ئه‌رک و به‌رپرسیارێتیه‌کانی خۆی به‌ شێوه‌یه‌کی گونجاو به‌ڕێوه‌ به‌رێت و ببێته‌ ئه‌و نمونه‌یه‌ له‌ ئاینده‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا که‌ خه‌ونی پێوه‌ ده‌بینێت، ‌ ئه‌گه‌ر وه‌ها نه‌بێت  ئه‌وا خودا عالم چی ڕووده‌دات، چونکه‌ له‌و ناوچه‌ پڕ کێشمه‌ کێشه‌ی جیهاندا هه‌موو شتێک شیانی ڕوودانی هه‌یه‌.

 

 

 

  

بۆ یه‌کتر ناسین:

ساڵی 1961 له‌ شارۆچکه‌ی هه‌ڵه‌بجه‌ی کوردستانی عێراق له‌دایک بووم ، ئه‌و کاته‌ باوکم له‌و شاره‌دا فه‌رمانبه‌ر بوو.
هه‌ر به‌هۆی کارکردنی باوکمه‌وه‌ پۆلی یه‌که‌می سه‌ره‌تاییم له‌ شاری شه‌قڵاوه‌ ی پارێزگای هه‌ولێر ته‌واو کردووه‌ ، پۆلی دووش له‌ هه‌ڵه‌بجه‌ و دواتر له‌ خوێندنگاکانی بێکه‌س و گۆران له‌ شاری سلێمانی قۆناغی سه‌ره‌تاییم ته‌واو کرد.
قۆناغی ئاماده‌ییم له‌ هه‌ردوو ئامادیی سه‌ڵاحه‌دین له‌ شاری سلێمانی و دواناوه‌ندی ڕانیه له‌ شاهری ڕانیه‌ی بناری کێوه‌ڕه‌ش‌ خوێندووه.

دوا قۆنا‌غی خوێندنیشم له‌ به‌غدا ، له‌ په‌یمانگه‌ی به‌ڕێوه‌بردنی ڕه‌سافه‌ ته‌واو کرد.
له‌ سه‌ره‌تای ساڵانی هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه‌ ، سه‌ر و سه‌ودام له‌گه‌ڵ نوسیندا په‌یداکرد و ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت شیعر به‌شێکی دانه‌بڕاوه‌ لێم.
خوێندنه‌وه‌ی شیعره‌کانی مه‌حوی لای من تام چێژێکی سۆفیانه‌م ده‌داتێ ، که‌ ڕێک و ڕه‌وان ده‌مکاته‌ ده‌روێشێکی حاڵ گرتوی ناو ئه‌م خانه‌قا پاکیزه‌ییه‌ی شیعر.
له‌ سه‌ره‌تاکانی ساڵانی نه‌وه‌ته‌کانه‌وه‌ ده‌ستم کردووه‌ به‌ کاری ڕۆژنامه‌ گه‌ری و له‌ ژماره‌یه‌ک گۆڤار و ڕۆژنامه‌ و ڕادیۆ و ته‌له‌فزیۆنی هه‌رێمی کوردستانی عێراقدا کارم کردووه‌.
له‌ ساڵی 1996 دا هه‌وارم گواسته‌وه‌ بۆ وڵاته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا و لێره‌ش له‌ مانگی 12ی ساڵی 1999 وه‌ کارمه‌ندم له‌ به‌شی کوردی ده‌نگی ئه‌مریکا.

مه‌به‌ست له‌م بلۆگه:

ڕووداوه‌کان له‌ جیهانی ئه‌مڕۆماندا زۆرن ، هه‌ریه‌که‌شیان به‌ جیا هه‌ڵگری تایبه‌تمه‌ندێتی خۆیانن‌ و لێکدانه‌وه‌ی جیاواز هه‌ڵده‌گرن ، له‌م ڕوانگه‌یه‌شه‌وه‌ هه‌ر یه‌کێ له‌و ڕووداوانه‌ ده‌بنه‌ بابه‌تێک بۆ گفت و گۆکردن و دیالۆگێکی هاوبه‌شی نێوانمان. له‌م بلۆگه‌مدا ، هه‌وڵ ده‌ده‌م هه‌موو جارێک بابه‌ته‌ هه‌ره‌ گه‌رم و گوڕه‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و جیهانیش بخه‌مه‌ به‌ر باس و لێکۆڵینه‌وه‌ ، پێکڕا بیانکه‌ینه‌ ده‌روازه‌یه‌ک بۆ گفت و گۆیه‌کی سیڤیلیانه‌ له‌سه‌ر بنچینه‌ی ڕێزگرتن له‌ بیر و بۆچوونی یه‌کتر و دوور له‌ هێرشکردنه‌ سه‌ر یه‌کدی. هه‌ر ڕاو بۆچونێکت هه‌بێت له‌سه‌ر هه‌ر یه‌کێ له‌و بابه‌تانه‌ی له‌ بلۆگه‌که‌مدا ده‌خرێنه‌ ڕوو ، یان هه‌ر پێشنیازێکیشت هه‌بێت ، به‌وپه‌ڕی سنگ فراوانیه‌وه‌ وه‌ری ده‌گرم و به‌ به‌شێک له‌ گه‌شه‌کردنی ئه‌م هه‌وڵه‌ی داده‌نێم بۆ پێکهێنانی زمانی لێکتێگه‌یشتن. له‌گه‌ڵ هه‌ر بابه‌تێکیشدا هێنده‌ی بکرێت به‌ گفت و گۆ و دانانی ڕاو بۆچونه‌کان و ته‌نانه‌ت گرته‌ی ڤیدیۆییش بلۆگه‌که‌ ده‌وڵه‌مه‌ند بکه‌م. تێبینی و بۆچونه‌کانی ئێوه‌ش ده‌شێت ببنه‌ مایه‌ی ئه‌وه‌ی ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ندیتان پێوه‌ بکرێت و ئه‌و تێبینیه‌ی هه‌ته‌ ببێته‌ هه‌وێنی گفت و گۆیه‌کی تایبه‌ت له‌گه‌ڵ خۆتدا له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌و بۆچونانه‌ و ئه‌و تێبینیانه‌ی له‌ بلۆگه‌که‌دا دایده‌نێێت و به‌هه‌مان شێوه‌ش ڕوانینه‌کانت کراوه‌ ده‌بن بۆ قسه‌ له‌سه‌ر کردن له‌لایه‌ن میوانه‌کانی بلۆگه‌که‌وه‌. چاوه‌ڕوانی هیممه‌تتانم.

Categories