اوتیسم یک اختلال پیچیده و چند وجهی تکامل ذهنی است. این بیماری دربرگیرنده طیف وسیعی از نا تواناییهایی است که با کاهش قدرت یادگیری و تاخیر رشد و تکامل ذهنی کودک همراه است. در کودک مبتلا، علائم واضح بیماری به طور معمول در حدود ۳ سالگی بارز می شود. اما علامت های ابتدایی که غالبأ موجب ظن اطرافیان به وضعیت غیرطبیعی کودک می شود، زودتر و معمولأ حدود ۱۸ ماهگی بروز می کند. این علائم شامل؛ بی توجهی کودک به نگاه های آشنا و بی تفاوتی او به کلام و ابراز محبت دیگران است. لازم به ذکر است که علائم بیماری و شدت ناتوانی که در آینده ایجاد می کند از فرد به فرد متفاوت است.
طی دهه های اخیر، تعداد کودکان اوتیستیک بسیار بالا رفته و هنوز مشخص نیست دلیل افزایش این رقم؛ توجه بیشتر، تشخیص بهتر و سیستم گزارش دهی کارآمدتر بیماری است یا واقعأ تعداد کودکان مبتلا افزایش یافته است. در آمریکا از هر ۸۸ کودک یک نفر به اوتیسم مبتلاست و انجمن حمایت از بیماران اوتیسم از سال ۱۹۷۰ تا کنون ماه آوریل را به عنوان ماه آگاهی بخشی درباره این بیماری معرفی کرده و برای جلب توجه عمومی به اهمیت اوتیسم ، برنامه هایی ویژه ای در این ماه برگزار می کند. روبانی که پوشیده از طرح یک پازل است، علاوه بر اشاره به پیچیدگی ساز و کار و ماهیت این بیماری، به عنوان نماد آن نیز معرفی شده است.
علائم:
کودکان مبتلا به اوتیسم در سه زمینه مشخص با کودکان دیگر متفاوتند؛ آغاز سخن گفتن و دایره لغات به کار برده شده، برقراری ارتباط با اطرافیان و اختلالات رفتاری. اما طیف نشانه ها وسیع است و شدت علائم در دو کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است بسیار زیاد و متفاوت باشد. اما در اوتیسم پیشرفته، کودک قادر به برقراری ارتباط کلامی و غیر کلامی با هیچکس نیست.
زمان بروز علائم هم در بیماران متفاوت است. برخی از این کودکان از بدو شیرخوارگی علامت های درخودماندگی را از خود بروز می دهند و گروهی دیگر در ماه ها یا حتی چندسال اول کاملأ طبیعی به نظر می رسند و کاملأ یکباره، رفتارشان تهاجمی می شود و ناگهان دیگر حتی یک کلمه بر زبان نمی آورند و به نظر می رسد از دنیای اطراف گریخته و در دنیای خود منزوی شده اند. در میان مبتلایان به اوتیسم چند علامت بیش از همه مشترک است. این علائم در ۳ گروه تفکیک شده اند؛
مهارت های ارتباطی:
-
به صدا کردن اسمش پاسخ نمی دهد.
-
تماس چشمی برقرار نمی کند.
-
به نظر می رسد هیچ صدایی را نمی شنوند.
-
در مقابل بغل کردن و در آغوش نگاه داشته شدن مقاومت می کند.
-
به نظر می رسد احساسات دیگران را درک نمی کند.
-
به نظر می رسد ترجیح می دهد در تنهایی بماند و در دنیای خود غوطه ور باشد.
گفتار:
در مورد زبان و مهارت های گفتاری، کودکان اوتیستیک؛ دیرتر و معمولأ بعد از 2 سالگی به حرف می آیند و گاه به صورت ناگهانی تمام توانایی های نمو و تکامل قبلی خود را از دست می دهند، مثلأ کودکی که در ۱۸ ماهگی جملات ابتدایی را بر زبان میاورد، یک باره در ۲ سال و نیمگی حتی یک کلمه حرف نمی زند. یا علائم دیگری از قبیل؛
-
وقتی چیزی می خواهد به چشم طرف مقابل نگاه نمی کند.
-
با آهنگ و ریتم غیر معمول حرف می زند ، مثل آواز خواندن یا تقلید صدای ربات.
-
هیچ وقت مکالمه را آغاز نمی کند و ادامه نمی دهد.
-
تکرار کلمات و جملات کلیشه ای و قالبی در حالی که به نظر می آید معنی آنچه برزبان می آورد را نمی فهمد.
-
صورت کودک اوتیستیک حالات بیانی ندارد و بی روح و غریبه به نظر می رسد.
-
در سنین نوپایی کودکان اوتیستیک، دوست ندارند و تنهایی را ترجیح می دهند.
رفتار:
کودکان مبتلا به اوتیسم غالبأ در بروز رفتارهای زیر مشترکند
-
انجام حرکت های تکراری، مثل دور خود چرخیدن، تاب خوردن روی صندلی و دست زدن
-
تکرار وسواسی یک سری از کارها مثل بازی با مو یا انگشتان خود
-
با کوچکترین تغییر در محیط اطراف تعادلش را از دست می دهد، مثلأ با تغییر ملافه تختش از شب تا صبح گریه می کند
-
حرکتهای بی مفهوم و بی وقفه
-
ساعتها محو یک شئ بی اهمیت، مثل ماشین اسباب بازی و یا فقط چرخ یک ماشین می شود.
-
حساسیت بیش از حد و غیر معمول به نور، صدا لمس و درد.
از سوی دیگر، کودکان اوتیستیک به سختی می توانند حسی را که تجربه کرده اند برای دیگران بازگو کرده یا حتی به طریق دیگری مثل ایما و اشاره آن را نشان دهند. البته همزمان با بالا رفتن سن در برخی از این کودکان، علائم درخود ماندگی رو به بهبود می گذارد و یک زندگی تقریبأ طبیعی را از سر می گیرند. اما برخی دیگر، اختلالات رفتاری شان رو به پیشرفت گذاشته و دچار مشکلات بسیاری در آینده می شوند.
اغلب کودکان اوتیستیک بهره هوشی کمتر از میانگین جامعه دارند، اما برخی از آنها از استعداد تقریبأ طبیعی برخوردار می باشند و همین گروه هم با وجود بهره هوشی کافی، دچار مشکل برقراری ارتباط و مشارکت فکری با دیگران هستند. گروه بسیار کوچکی از کودکان اوتیستک هم وجود دارند که علیرغم ناتوانی در برقراری ارتباط؛ صاحب هوش و استعداد خارق العاده ای در برخی عرصه ها نظیر هنر، ریاضی یا موسیقی هستند.
سوال مهمی که در ذهن والدین بسیاری مطرح است، این است که در چه صورتی می باید به بیمار بودن فرزندشان شک کنند و او را نزد متخصص ببرند. واقعیت این است که؛ گرچه کودکان به صورت طبیعی، سیر رشد و نمو متفاوتی دارند و الزامأ از قانونمندی های مندرج در کتاب ها پیروی نمی کنند، اما اگر کودکی تا ۱۸ ماهگی نتوانست انتظاراتی را که از یک کودک یکساله می رود برآورده کند، باید به بیماری شک کرد. معمولأ اگر تاخیری فراتر از آنچه در پی می آید، در کودکی مشاهده شود، باید مورد معاینه و آزمایش های تکمیلی قرار گیرد.
-
ناتوانی در ایجاد صدا های کودکانه تا یکسالگی
-
ناتوانی در اشاره به اجسام و بای بای تا یکسالگی
-
ادا نکردن حتی یک کلمه تا ۱۶ ماهگی
-
ناتوانی در ادای جمله ۲ کلمه ای تا ۲ سالگی
-
از دست دادن ناگهانی مهارت های گفتاری و ارتباطی که کودک از قبل کسب کرده بود.
دلایل بیماری اوتیسم یا درخودماندگی:
هیچ دلیل قاطعی برای اوتیسم شناخته نشده است و با توجه به طیف وسیع علائم و شدت و ضعف بیماری احتمال می رود که همزمانی چندین علت متفاوت موجب پدیدار شدن علائم بیماری اوتیسم می شود. برخی از این علائم عبارتند از؛
اختلالات ژنتیکی
به نظر می رسد، گروهی از ژنها در ایجاد بیماری اوتیسم دخیل هستند. برخی از این ژنها در رشد و تکامل سلول های مغزی نقش دارند و برخی موجب نقص ارتباط سلولی می شوند. هر اختلال، احتمال بیماری را قدری بالا می برد، اما همزمانی این اختلالات موجب میشود که خطر بروز اوتیسم در یک کودک بیشتر شود. الگوی انتقال وراثتی برخی از این ژنها شناخته شده، اما به نظر می رسد گروهی از آنها به طور ناگهانی و در اثر عوامل ناشناخته فعال می شوند.
عوامل محیطی:
بسیاری از بیماری ها در اثر مجموعه ای از اختلالات ژنتیکی و عوامل محیطی ایجاد می شوند. دانشمندان احتمال می دهند که اوتیسم یکی از این دسته بیماری ها باشد. پژوهشگران در پی اثبات فرضیاتی از قبیل ارتباط آلودگی هوا و عفونتهای ویروسی در ایجاد اوتیسم هستند. اما برخلاف همه بحث و جدال هایی که در دو دهه گذشته درباره ارتباط احتمالی واکسن سرخک با ابتلا به اوتیسم مطرح شده بود، بررسی های علمی و پژوهشی این رابطه را رد کرده است و به دلیل اهمیت واکسیناسیون پیشنهاد می شود که خانواده ها در واکسیناسیون کودکانشان به هیچ وجه اهمال نکنند.
سایر عوامل زمینه ساز اوتیسم:
به نظر می رسد نژاد و ملیت اثری بر ابتلا به اوتیسم ندارد اما جنسیت نقش مهمی در بروز بیماری ایفا می کند. پسرها ۳ تا ۴ برابر دخترها در معرض ابتلا به بیماری هستند. سابقه خانوادگی در بیماری اوتیسم عامل مهمی به شمار می رود. در خانواده یا بستگان اغلب کودکان اوتیستیک فردی با علائمی از طیف اختلالات ارتباطی وجود دارد. بعضی ناهنجاری های جنینی و بیماری های نورولوژی مثل صرع ممکن است احتمال ابتلا به اوتیسم را افزایش دهد. سن بالای ۴۰ سال پدر و با تاثیر کمتری سن بالای مادر می تواند موجب بروز اوتیسم در کودک شود. اما آنچه مسلم است تمام این احتمالات مطرح شده هنوز در حد فرضیه هستند و اثبات آنها نیاز به انجام پژوهش های بیشتر دارد.
آزمایش های تشخیصی:
تشخیص اوتیسم نه ساده است نه قطعی؛ هیچ آزمایش خون، پرتوبرداری یا معاینه بالینی نمی تواند تشخیص این بیماری را مسجل کند. تنها راه تشخیص آن مشاهده گذشته نگر رشد، نمو و تکامل رفتار یک کودک و ارزیابی مهارت های ارتباطی، گفتاری و تعاملات اجتماعی او در طول زمان است. به همین دلیل کودکی که ظن اوتیسم برای او مطرح شده؛ می بایست توسط متخصصین نورولوژی، روانشناسی، رفتار درمانی، گفتار درمانی معاینه و بررسی شود. شاید به همین خاطر است که گرچه علائم اوتیسم از ۱۸ ماهگی شروع می شود، اما تشخیص آن در ۲ تا ۳ سالگی محرز می شود. متخصصان اوتیسم می گویند برای پیش آگاهی بهتر یک کودک، تشخیص زیر ۳ سالگی از اهمیت حیاتی برخوردار است.
درمان:
اوتیسم در حال حاضر درمان ندارد، اما مداخلات کمکی در خانه و مدرسه می تواند شرایط کودک را به شکل قابل ملاحظه ای بهبود ببخشد. آموزش متمرکز بر یک رفتار منفرد مثلأ نگاه در چشم طرف مقابل، حتی از روی اراده و اجبار به بهبود ارتباط اجتماعی کمک می کند.
-
تنظیم برنامه آموزشی مختص نیاز های هر کودک: آموزش هایی که برای هر کودک به صورت انفرادی طراحی می شود خصوصأ اگر از دوره پیش دبستانی آغاز شود بسیار مفید واقع می شود.
-
درمان دارویی: دارویی برای درمان اوتیسم وجود ندارد ولی علائم همراه اوتیسم مثل بی خوابی، اضطراب و حالت های تهاجمی با داروهای ضدافسردگی و جنون کنترل می شود. در مواردی نظیر صرع و اختلالات گوارشی که در این کودکان زیاد دیده می شود، داروهای مخصوص آن تجویز می شود.
-
درمان های جایگزین: از آنجا که بیماری درمان ندارد بسیاری از والدین به داروهای گیاهی، رژیم های غذایی و ویتامین های مخصوص و تجویز ترکیبات ضد جیوه و یا درمان های غیر متعارف مثل موسیقی درمانی یا هنردرمانی و لمس درمانی رو می آورند. کارآیی هیچ یک از این درمان ها شناخته نشده است.
-
گروه های حمایتی: از آنجا که تعلیم و تربیت یک کودک اوتیستیک بسیار چالش برانگیز است به والدین این کودکان توصیه می شود دانسته های خود را درباره بیماری و مداخلات درمانی آن افزایش دهند، به شایعات کشف درمان های معجزه گر اهمیت ندهند و همواره از پزشک متخصص در این باره مشورت بخواهند. عضویت در گروه های حمایتی و اتکا و استفاده از تجارب دیگران اغلب بسیار مفید واقع می شود.
پیشگیری:
راهی برای پیشگیری از اوتیسم وجود ندارد. اما با تشخیص بیماری، پذیرش واقعیت و مداخلات کمکی به موقع می توان از وخامت وضع کودک و پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.