လူအမ်ား အျမတ္တႏိုးထားၾကတဲ့ တန္ဖိုးရွိတဲ့ ေရႊကို ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ဘယ္လုိ ပံုစံနဲ႔ ေတြ႔ႏိုင္တယ္၊ ဘယ္ေနရာေတြမွာ ရွိတယ္ ဆိုတာနဲ႔ ေရႊရွာေဖြသူေတြ ေတြ႔ႀကံဳရႏိုင္တဲ့ အဆိပ္သင့္တဲ့ အေျခေနေတြကို ျမန္မာႏိုင္ငံ ဘူမိသိပၸံအသင္း နာယက ေဒါက္တာ ဦးသိန္းက ေျပာျပေပးမွာပါ။
ေရႊေစ်းက အရမ္းေကာင္းေတာ့ ေနရာတကာ တူးတာပဲ ျမန္မာျပည္မွာကေတာ့။ တႏိုင္တပိုင္ေလးေတြက။ သူတို႔က ေရႊဖမ္းေတာ့ Amalgamation ဆိုတဲ့ နည္းနဲ႔ ျပဒါးနဲ႔ ဖမ္းၿပီးေတာ့မွ ျပန္ၿပီးေတာ့ မီးၿမႈိဳက္ၿပီးေတာ့ ေရႊထုတ္တာပါ။
ေရႊထြက္တာက ဘယ္လိုပံုစံမ်ိဳးေတြနဲ႔ ထြက္ပါလဲ ဆရာ။
ေရႊထြက္တာကေတာ့ တဆင့္ ျဖစ္တာ secondary ေတြေပါ့။ တိုက္စားပို႔ခ်ၿပီးေတာ့မွ ေခ်ာင္းေတြ ေျမာင္းေတြထဲ ေရာက္ေနတဲ့ ဟာကို က်င္ၿပီးေတာ့ ျပဒါးနဲ႔ ဖမ္းတာပါပဲ။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ့လည္း ေတာင္ေစာင္းတို႔ ဘာတို႔မွာ နဲနဲ ပါးပါး ႀကိဳႀကိဳၾကားၾကား ထဲ ၀င္ေနတဲ့ ဟာေတြကို တူးေဖၚၿပီးေတာ့မွ ထုေထာင္းၿပီးေတာ့ က်င္ၿပီးေတာ့မွ ျပဒါးနဲ႔ ဖမ္းတာပါ။
ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ primary origin လို႔ေခၚတဲ့ အဓိက မူလ သတၱဳသိုက္ေတြေကာ ေရႊနဲ႔ ပါတ္သက္ၿပီး ရွိလားဆရာ
အႀကီးဆံုးကေတာ့ မိုးထိမိုးမိေပါ့။ Ivan Ho က လုပ္သြားတာေပါ့။ အႀကီးႀကီးပါ။ ရမည္းသင္းရဲ့ အေရွ႕နဲ႔ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ေပါ့။ သူကေတာ့ primary ေပါ့။ သူက ေက်ာက္သင္ပုန္း ေက်ာက္လိုဟာမ်ိဳး ေရွလေက်ာက္ အမဲေတြထဲမွာ အေၾကာေတြ အေနနဲ႔ ၀င္တာေပါ့။ ဒီမီးသင့္ေက်ာက္ေတြက တုိး၀င္ ရင္း အေၾကာေတြ အေနနဲ႔ ၀င္တဲ့ဟာေတြေပါ့။ သူကေတာ့ ေတာ္ေတာ္ႀကီးတယ္။
သူ႔ထက္ ငယ္တာေတြက ရွိတာေပါ့။ ဟိုေတာင္ဘက္ ကရင္ျပည္နယ္ထဲမွာ မဲလံုးႀကီး မဲလံုးေလး၊ အဲဒီေနရာေတြလည္း ရွိတယ္။ ေနာက္ ေျမာက္ဘက္ က်ေတာ့လည္း သပိတ္က်င္းေနရာ၊ သိပိတ္က်င္းရဲ့ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ေနရာေတြ၊
ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္ဘက္မွာေရာ ရွိလား ဆရာ။ ဒီျမန္မာႏိုင္ငံရဲ့ အေရွ႔ ဘက္ အ႕ျခမ္းမွာ။
ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္ တ၀ုိက္ကေတာ့ သိပ္မရွာၾကဘူး။ မိုးထိမိုးမိဆိုတာ တကယ္တမ္းက်ေတာ့ ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္ရဲ့ အေနာက္ဘက္ အနားစြန္း ေပါ့။ ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္ တကယ့္ကုန္းႀကီးမွာေတာ့ ေရႊထြက္တာ နဲနဲ နဲတယ္။ ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္နဲ႔ အလယ္ေျမနိမ့္ပိုင္း စပ္ၾကား ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္ အေနာက္ဘက္ အနားစြန္းေတြကေတာ့ အထြက္ဆံုးပဲ။
အေနာက္ဘက္ျခမ္းမွာေရာ။ ဒီရခိုင္ ကုန္းျမင့္ေဒသနဲ႔ ေတာက္ေလွ်ာက္ေပါ့ေနာ္။ ဟုိ အေပၚေျမာက္ဘက္ ကခ်င္ေဒသေတြမွာေရာ ဆရာ။
ကခ်င္ေျမာက္ပိုင္းနဲ႔ နာဂ မွာေတာ့ ေတာ္ေတာ္ ထြက္တာ။ ဒီဟုမ္းမလင္း တို႔ ဘာတို႔၊ ဒီ ခ်င္းတြင္းထဲကို စီး၀င္တဲ့ ဟာေတြ၊ ရခိုင္နဲ႔ ခ်င္းေတာင္တန္းေတာင္ဘက္က်ေတာ့ အထြက္နဲတယ္။
ဒီဧရာ၀တီ ျမစ္ထဲမွာ ေရႊက်င္တဲ့ ဥစၥာ ကခ်င္ဘက္က အဓိက source အရင္းျမစ္ေပါ့ေနာ္ ဆရာ။
ဟုတ္တယ္။ ၀န္းသို မီးသင့္ေက်ာက္ မီးေတာင္ေက်ာက္ေတြကေန ၿပီးေတာ့မွ တိုက္စားၿပီး က်တဲ့ ဟာေတြ မ်ားတယ္။ ၀န္းသိုဘက္မွာလည္း primary မူလရင္းျမစ္ေတြ ရွိတယ္။ ၀န္းသိုရဲ့ ဒီအေရွ႕မွာ ေက်ာက္ပုထုိး ရွိတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ ေတာ္ေတာ္ ထြက္ဖူးတာေပါ့။ အခုေတာ့ ကုန္သေလာက္ျဖစ္ေနၿပီ။ ေစာေစာက မိုးထိ မိုးမိေလာက္ေတာ့ လည္း မႀကီးပါဘူး။ ေက်ာက္ပထိုးကေတာ့ primary ပဲ။ မီးေတာင္ေက်ာက္ေတြက ေန အေပၚပိုင္းမွာ ျဖစ္တာေပါ့။
ေအာက္ဘက္ေဒသမွာေရာဆရာ။ တနသၤာရီေတာက္ေလွ်ာက္ ေနာက္ ဧရာ၀တီ အနယ္က်ေက်ာက္ေတြ ရွိတဲ့ ေနရာေဒသေတြေရာ။
ဧရာ၀တီျမစ္၀ကၽြန္းေပၚကေတာ့ မက်င္ၾကပါဘူး။ သူကေတာ့ ေတာ္ေတာ္ နဲမွာေပါ့။ ဘယ္သူမွလည္း မက်င္ပါဘူး။ တနသၤာရီ တိုင္းကေတာ့ နဲနဲ ပါးပါး ရွိပါတယ္။ ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္ရဲ့ အေနာက္ဘက္ အနားစြန္းေလာက္ေတာ့ မမ်ားဘူးေပါ့။ ေနာက္ ၀န္းသို မီးသင့္ေက်ာက္ Igneous complex ေလာက္လည္း မမ်ားဘူး။
ဆရာေျပာသလိုဆို ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အဓိကက တို္က္စားစာေတြကို က်င္ယူတာက မ်ားတယ္ေပါ့။
ဒါက တႏိုင္တပိုင္ေတြ မ်ားတယ္။ တကယ့္ အႀကီးစား တူးတာကေတာ့ မိုးထိ မိုးမိ ဆိုတာကေတာ့ primary ေတြေပါ့။
ေရႊသတၱဳ တူးတာနဲ႔ ပါတ္သက္ၿပီးေတာ့ ဧရာ၀တီျမစ္ထဲမွာ ေရႊတူးတဲ့ ေဖါင္ေတြ နဲ႔ တူးေတာ့ ကမ္းေတြ ၿပိဳတာ၊ တုိက္စားကုန္တာ အဲဒီအေျခေနေတြ က်ေတာ့ေကာ ကမ္းထဲမွာ ရွိတာကို တူးယူၾကတာလား ဆရာ။
အဲဒီေနရာမွာ အေျခေနက ေတာ္ေတာ္ ဆိုးပံုရပါတယ္။ သူတို႔က ေျမစာေတြကို ျမစ္ထဲမွာပဲ ျပန္ပံု ျမစ္က ေကာေကာလိုက္လာတယ္။ ေနာက္စံနစ္တက် မဟုတ္ဖူး။ ဟိုနားပံု၊ ဒီနားပံုနဲ႔ ဆိုေတာ့ ျမစ္ေကာကုန္တဲ့ဟာက ေတာ္ေတာ္ အႏၱရာယ္ ႀကီးပါတယ္။ ေနာက္ ျမစ္ေၾကာင္းေတြလည္း ေတာ္ေတာ္ ေျပာင္းကုန္တယ္။ ေစာေစာက ျပႆနာလည္း ရွိေသးတယ္။ သူက ျပဒါးနဲ႔ ဖမ္းေတာ့ ျမစ္ထဲကိုလည္း ျပဒါးေတြ က်လာတယ္ေပါ့ ဖိတ္စင္ၿပီးေတာ့။
ဆိုေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေရႊသတၱဳ တူးေဖၚတာနဲ႔ ပါတ္သက္ၿပီးေတာ့ ဘယ္လိုစၿပီးေတာ့ လုပ္ရင္ေကာင္းမယ္ ထင္လဲ ဆရာ။ အခုဆိုရင္ အႏၱရာယ္ေတြကလည္း အမ်ားႀကီး ရွိေနတယ္။ ပရမ္းပတာနဲ႔ တူးေနၾကတယ္ ဆိုေတာ့ေလ။
သတၱဳတူး တြင္းကေနၿပီးေတာ့မွ စည္းကမ္းခ်က္ေတြ ထုတ္ပါတယ္။ ဧရာ၀တီ ျမစ္ေဘးေပါ့၊ သတ္မွတ္ထားတဲ့ မိုင္အတြင္း မတူးရဘူးဆိုတာ။ အခုဟာက ခိုးလုပ္ေနၾကလို႔ပါ။ သတၱဳတြင္း ဥပေဒေတြ အတိုင္း လိုက္ရင္ေတာ့ သက္သာမယ္ေလ။ သူက ထုတ္ေတာ့ ထုတ္ထားတယ္။
ဒီလို ခိုးၿပီးတူးေနတဲ့ လူေတြ အတြက္ အႏၱရာယ္ အတိုင္းအတာေရာ ဘယ္ေလာက္ရွိလဲ၊ ဘာေတြ လုပ္သင့္လဲ ဆရာ။
အႏၱရာယ္ အတိုင္းအတာကေတာ့ ေတာ္ေတာ္ေလး ရွိတာပဲေပါ့။ ျပဒါးနဲ႔ ကိုင္တယ္ တြယ္တယ္။ ျပဒါးနဲ႔ ဖမ္းတယ္။ ေနာက္ ျပဒါးကိုလည္း ျပန္ အပူေပးတယ္ ဆိုေတာ့။ ဒါကို သူတို႔ ရႈရိႈက္မိတာေပါ့။ ေရထဲ ျပဒါးေတြ ဖိတ္စင္တယ္။ ဘာညာ ဆိုေတာ့ ေရလည္း ပ်က္တာပဲ။ ေရက အဆိပ္အေတာက္ ျဖစ္တာေပါ့။ ေနာက္ ဒိံ့ထက္ ဆိုးတာေတာင္ ရွိေသးတယ္။
သူတို႔ တႏိုင္တပိုင္ေတာ့ မဟုတ္ဘူးေပါ့၊ နဲနဲ အလတ္စားေတြက ဆိုင္ယာႏိုက္နဲ႔ ဖမ္းတာ။
ဆိုင္ယာႏိုက္နဲ႔ ဖမ္းတယ္ ဆိုေတာ့ သိပ္ဂရုမစိုက္ရင္ ေတာ္ေတာ္ အႏၱရာယ္ မ်ားတယ္။
ဆိုင္ယာႏိုက္ဆိုတဲ့ ဟာက အဆိပ္အေတာက္ေတြပဲဟာ ေသႏိုင္တဲ့ ဟာေတြ။
ဘယ္လို ဖမ္းတာလဲ ဆရာ။
သူက ထုေထာင္းတဲ့ ဟာေတြကို ဆိုင္ယာႏိုက္ေတြ ေဖ်ာ္ရည္ေတြနဲ႔၊ ဆိုင္ယာႏိုက္ေဖ်ာ္ရည္က သိပ္ေတာ့မမ်ားပါဘူး။ ၀.၅ % လား ထည့္ရတယ္။ pH level ပါ၀င္ႏံႈးကိုလည္း အၿမဲတမ္းပဲ တုိင္းေနရတယ္။ သူက အဲလို ေရႊကို ေဖ်ာ္ယူတာေပါ့။ bleach လုပ္ယူရတာ။ ေဖ်ာ္ယူၿပီးေတာ့မွ ျပန္ခ်က္တာေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ဆိုင္ယာႏိုက္ သိုေလွာင္တဲ့ က်င္းေတြ ဘာေတြကလည္း သူက အႏၱရာယ္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေနာက္ သူက ေပါက္ၿပဲၿပီး ေတာ့ ျမစ္ေခ်ာင္းေတြထဲ က်ႏိုင္တယ္။
သူက ခဏခဏ တိုင္းရတယ္။ေနာက္ ေသခ်ာ တိုင္းထြာမထားရင္ သူက ေပ်ာ္၀င္ႏံႈးက ျမင့္လာရင္ အႏၱရာယ္ေပးတာကိုး။ အၿမဲတမ္းတုိင္းေနရတယ္။ ဂရုစိုက္ရင္ေတာ့ ရပါတယ္။ သူက ထံုးေတြ ဘာေတြ ပံုထားၿပီးရင္၊ မ်ားတယ္ ထင္ရင္ ထံုးျဖည့္ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဂရုမစိုက္ၾကဘူး။ တခ်ိဳ႕က ဘယ္ေလာက္အထိ ဂရုမစိုက္ဘူးလဲ ဆိုရင္ သူက လက္နဲ႔ ေတာင္မွ ကိုင္ၾကတယ္။ တကယ္တမ္းက်ေတာ့ လက္အိတ္နဲ႔ ကိုင္ရတယ္ ဆိုင္ယာႏိုက္ေတြ ဘာေတြက။
ေျမေအာက္ေရကိုေရာ အတိုင္းအတာ ဘယ္ေလာက္ထိ ထိခိုက္ႏိုင္ပါလဲ
ဆုိင္ယာႏိုက္စိမ့္၀င္ရင္ေတာ့ ထိခိုက္တာေပါ့။ ဒါေပမယ့္ သူ႔သက္တမ္းကေတာ့ ေသခ်ာလုပ္လို႔ ရွိရင္ေတာ့ ၂ ပါတ္ ၃ ပါတ္နဲ႔ ပ်ယ္ေတာ့ သြားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီအတြင္းေရာက္ရင္ ေျမေအာက္ေရ ေတြက အဆိပ္အေတာက္ျဖစ္ၿပီးေတာ့ သူက ႏြားေတြ ဘာေတြ ေသာက္မိရင္ ေသတယ္။ ဒါ့ေၾကာ္င့္ ဆိုင္ယာႏိုက္ သံုးတာကို တားထားတယ္။ ဒါလဲ ခိုးလုပ္ၾကတာပဲ။ ဒါေပမယ့္ တႏိုင္တပိုင္ေတာ့ မလုပ္ၾကပါဘူး။ အလတ္စားေတြ။ ေနာက္ အႀကီးးစားေတြေတာင္မွ တရား၀င္ လုပ္ခြင့္ မျပဳဘူး။ ဒါေပမယ့္ စံနစ္ တက် လုပ္ၾကတယ္ ဆုိေတာ့ အႏၱရာယ္ေတာ့ သိပ္မမ်ားဘူးေလ။ အစိုးရ ခြင့္ျပဳခ်က္နဲ႔ လုပ္တဲ့ဟာေတြက ရွိေတာ့ ရွိတယ္။ စံနစ္က်ရင္ေတာ့ ဘာမွ မျဖစ္ပါဘူး။
အႏၱရာယ္ ရွိေနတာက လူအမ်ားလြယ္လြယ္ ကူကူ ရေနတဲ့ မာက်ဴရီ ျပဒါးနဲ႔ ထုတ္တာက အဓိကအႏၱရာယ္ ရွိေနတာေပါ့။
ဟုတ္တယ္။ သူကေတာ့ ပိုအသံုးမ်ားတယ္။ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့။ ဘာလို႔ဆို အာဆင္းနစ္ေတြ လည္း ထြက္မွာကိုး။ ေရႊတို႔ အာဆင္းနစ္တို႔ကလည္း တြဲေတြ႔တတ္တာကိုး။ ေျမစာေတြ ဘာေတြမွာ မိုးေရက်ၿပီးေတာ့ တေျဖးတေျဖးနဲ႔ မိုးေရထဲ ေပ်ာ္၀င္ၿပီးေတာ့လည္း အာဆင္းနစ္ေတြလည္း ပါမယ္ တျခားဓါတ္ေတြလည္း ပါႏိုင္တာေပါ့။ အႏၱရာယ္ေတာ့ ရွိတာခ်ည္းပဲေပါ့။ စံနစ္တက်ေလးနဲ႔ tailing ေျမစာေတြကို ပံုတာေတြ ဘာေတြ လုပ္ရမယ္။
ဘူမိေဗဒ ပညာရွင္ ေဒါက္တာ ဦးသိန္းပါ။ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ဇႏၷ၀ါရီ လဆန္းထဲမွာ ႏိုင္ငံေပါင္း ၁၄၀ ေက်ာ္က မာက်ဴရီ လို႔ေခၚတဲ့ ျပဒါး အဆိပ္သင့္ပ်ံ႔ႏွံ႔မႈ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ ပထမဆံုး ႏိုင္ငံတကာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ မီတာမာတ စာခ်ဳပ္ကို ခ်ဳပ္ဆိုဖို႔ အတြက္ သေဘာတူခဲ့ၾကပါတယ္။ ေအာက္တိုဘာလထဲမွာ အတည္ျပဳ ခ်ဳပ္ဆိုၾကမယ့္ ဒီစာခ်ဳပ္အရ အေသးစား ေရႊတူးေဖၚမႈ လုပ္ငန္းေတြ၊ ေရႊပန္းတိမ္လို ေရႊနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ ပစၥည္း ထုတ္လုပ္မႈေတြ အတြက္ ၃ႏွစ္အတြင္း စီမံကိန္းေတြ ခ်မွတ္ဖို႔ လုပ္ေဆာင္ရမယ္ ဆိုတာကို တင္ျပရင္း ဒီသီတင္းပါတ္ အတြက္ သိပ႕ၸံနဲ႔ နည္းပညာ က႑ကုိ ဒီမွာပဲ ရပ္နားပါရေစ။