07 آگوست 2009

مطالعات ایران شناسی در آمریکا نشان دهنده پویایی و رشد است

پروفسور ريچارد ديويس در دانشگاه اوهايو مشغول به تدريس ميباشند.

( بخش اول از رشته مقالات سه قسمتی در بارۀ مطالعات ایران شناسی در آمریکا)

هووارد سينکوتا
گزارشگر ويژه

واشنگتن- زمانی که پرزیدنت اوباما تبریک نوروزی خود را به فارسی زبانان سراسر جهان فرستاد، بیتی آشنا از شاعر بزرگ، سعدی را نقل کرد. شایان ذکر است، که ترجمه انگلیسی که او مورد استفاده قرار داد (" بنی آدم اعضای یکدیگرند، که در آفرینش ز یک گوهرند")[1] بیش از 150 سال پیش توسط رالف والدو امرسون[2] فیلسوف و نویسنده آمریکایی ترجمه شده است.

تنها امرسون نیست. دیگر چهره های ادبی آن زمان، نظیر ناتانیل هاتورن[3] و هنری دیوید تورو[4] نیز با سعدی و دیگر چهره های تاثیرگذار ادبیات کلاسیک فارسی آشنایی داشتند.

استاد احمد کریمی حکاک، سرپرست مرکز مطالعات ایران شناسی دانشگاه مریلند، در مصاحبه ای با America.gov  گفت:" بعدها، "شیفتگی" زیادی نسبت عمر خیام به وجود آمد، اگر شما تحصیل کرده ای از نیو انگلند در اوایل قرن بیستم باشید، امکان ندارد در کتابخانه شما رباعیات وجود نداشته باشد." ( مراجعه شود به  " الهام پذیری فیلم جدید ایرانی_آمریکایی از عمر خیام شاعر ایرانی" <http://www.america.gov/st/washfile-english/2005/June/20050705162636ndyblehs0.1951715.html#ixzz0JC3OkMSj&D>)

ستون های شرق شناسی

چیزی که هم اکنون مطالعات فارسی شناسی یا ایران شناسی نامیده می شود بیش از 100 سال، از قرن 19 تا اواسط قرن بیستم، به عنوان بخشی از الگوی آکادمیک کلاسیک وارد شده از اروپا به نام "شرق شناسی" کاربرد داشت.

دانشگاه هایی نظیر هاروارد، پرینستون، کلمبیا، شیکاگو، و کالیفرنیا در برکلی[5] بخش های مطالعات خاورمیانه یا خاور نزدیک را بر پایه ستون های 4 فرهنگ اصلی منطقه یعنی : عرب، ایرانی، یهودی، و ترک تاسیس کرده اند.

الگوی شرقی بدان معنی بود که فارسی به به طور عمده  در یک دژ علمی محصور می ماند، تنها در سطح فوق لیسانس تدریس می شد، و به عنوان فرهنگی کلاسیک از گذشته ای دور مورد توجه قرار داشت.

استاد حسین ضیایی، مسئول مطالعات ایران شناسی دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس (UCLA)،که بزرگترین برنامه دراین سطح در کشور به شمار می رود به America.gov گفت:" ایران به عنوان یک فرهنگ باستان  یا مرده تلقی می شد، به فارسی هیچ گاه از دیدگاه یک زبان و یا فرهنگ زنده نگریسته نمی شد، بلکه همواره آن را به منزلۀ فارسی باستان  و زبانی کلاسیک و مرده، همانند سومری تلقی می کردند."

به گفته کامران تلطف [6]، استاد مطالعات ایران شناسی در دانشگاه آریزونا، از سوی دیگر، دانش اروپایی قرن نوزدهم نمایانگر موفقیتی تازه در درک تمدن ایران باستان بود. او گفت:" به طور مثال، شرق شناسان آلمانی،  احترام بسیاری برای فرهنگ ایران باستان قائل بودند."

کریمی حکاک استاد دانشگاه مریلند گفت،" در واقع با ظهور آمریکا به عنوان یک قدرت جهانی پس از جنگ جهانی دوم بود که مطالعات ایران شناسی به صورت جدی آغاز شد."

حضور آمریکا در خاورمیانه پس از جنگ جهانی به پیدایش نسلی از دانشمندان و استادان که فرصت مهیا برای مسافرت و مطالعه در ایران را، به صورت دانشجویان مبادله ای، دیپلمات ها، و یا بعدها، داوطلبان سپاه صلح  در اختیار داشتند، کمک کرد. مایکل هیلمن، استاد مطالعات ایران شناسی دانشگاه تگزاس در آستین، کاری برای خود به عنوان معلم سپاه صلح در مشهد در دهه 1960 پیدا کرد. (مراجعه شود به " برای بسیاری، پیوند با خدمات سپاه صلح در ایران هم چنان باقی است <http://www.america.gov/st/peopleplace-english/2009/April/20090424162500SBlebahC0.5637432.html>.)

آمریکا امتیاز نامحسوس تر اما مهم تر دیگری داشت. شرق شناسی سنتی اروپایی، به رغم دست یافته های علمی انکار ناپذیر، در دوران استعمارظهور پیدا کرد، و همانطور که کریمی حکاک گفته است، " در مورد کشور پایین تر از خود پژوهش می کرد." اما آمریکا هیچ گاه مانند انگلیس و فرانسه قدرت استعمارگر سنتی در خاورمیانه نبوده است.

کریمی حکاک اشاره کرد: " شما زمانی که در دوران پس از استعماربه آمریکای شمالی می روید، دیگر با شرایط پیشین روبرو نیستید "

ضیائی استاد دانشگاه UCLA گفت، در اواخر دهه 1950 و 1960،" دانشمندان  به  فارسی جدید به شکلی متمایز از هویت آن به عنوان زبانی باستانی نگاه کردند. این زبان به صورت یک شاخه مجزای جدید، زنده، زبانی بین المللی و فرهنگی تحول پیدا کرد."

حمایت از تمدن ایرانی

فارسی و فرهنگ ایرانی از زمانهای  دور از حمایت مدافعان فرهیخته ای که گسترش نفوذ و قدردانی از آن را جستجو می کرده اند برخوردار بوده است. اولین پیشتازان آمریکایی تاریخ نویسان هنری، آرتور پوپ و همسرش فیلیس[7] اکرمن بودند، که موسسه آمریکایی هنر ایرانی را در سال 1925 تاسیس کردند، که بعدها به موسسه  آسیا در نیویورک تبدیل شد.از آنها بیشتر به دلیل گسترش دادن درک غرب از غنای  تمدن ایرانی و فارسی یاد می شود.

ریچارد نلسون فرای، متولد 1920 واستاد ممتاز مطالعات ایران شناسی آقاخان در دانشگاه هاروارد ميباشند.

پوپ و اکرمن موسسه آسیا را در دهه 1960 به شیراز انتقال دادند و در آرامگاهی در کنار رودخانه زاینده رود در اصفهان دفن شده اند.

شاید برجسته ترین حامی اهمیت تاریخی تمدن ایران که در قید حیات است دانشمندی به نام ریچارد نلسون فرای[8]، متولد 1920 واستاد ممتاز مطالعات ایران شناسی آقاخان در دانشگاه هاروارد باشد.

او در مصاحبه ای به CNN گفت:" در تمام اوراسیا، از زمان بسیار قدیم، دو فرهنگ باشکوه وجود داشته است، از این دو تمدن باشکوه. یکی چین است ودیگری ایران."

فرای، که به هفت زبان امروزی و باستانی علاوه بر فارسی مسلط است، به تاسیس مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه هاروارد در سال 1954 کمک کرد و این آغازگر اولین مطالعات ایران شناسی مدرن در آمریکا بود. او به عنوان مسئول موسسه آسیا در شیراز از سال 1970 تا 1975 فعالیت داشته است. او مولف مقالات علمی بسیار و بیش از دهها کتاب، شامل یک زندگی نامه به نام، "ایران برتر: یک سفر پرماجرا ی قرن بیستم" است.

در سال 2003، محمد خاتمی رئیس جمهوری پیشین ایران فرای را " یکی از برترین" دانشمندان در زمینه مطالعات ایران شناسی نامید. " او دانش بی شماری را در مورد فرهنگ ایران باستان، تاریخ و باستان شناسی کسب کرده است ... در طول سال ها او دانشجویان بسیاری را آموزش داده و مخاطبان گسترده ای را آگاه کرده است."

فرای هم چنین به CNN گفت، " من تمام عمر خود را به کار کردن در ایران گذرانده ام. منظور من ایران امروز نیست، منظور من ایران برتری است که از چین تا مرزهای مجارستان، ازمغولستان تا بین النهرین امتداد داشت.. این زندگی من است."

فرای، نیز، درخواست کرده است تا کنار زاینده رود اصفهان دفن شود.

ریچارد دیویس و ادبیات فارسی

ریچارد دیویس، دانشمند و شاعر انگلیسی، در قابل دسترسی قرار دادن ادبیات فارسی برای مخاطبان گسترده تر آمریکایی و انگلیسی زبان بسیار موثر بوده است. دیویس، رئیس فرهنگ و زبان های خاور نزدیک در دانشگاه ایالتی اوهایو، چندین شاهکار ادبیات فارسی، از جمله شاهکار ملی آن، شاهنامه فردوسی و داستان قرون وسطای فخر الدین گرگانی، یعنی "ویس و رامین" را ترجمه کرده است.

ترجمه های دیویس به دلیل بینش و زبان خاطره انگیز آنها، و برای حجم کاری که وی عهده دار شده  مورد استقبال و تحسین قرار گرفته اند. شاهنامه او بیش از 850 صفحه است، ویس و رامین 500 صفحه از ابیات قافیه دار است.

دیویس در مصاحبه سال 2008 خود در دانشگاه استنفورد گفت" در چهار سالی که ترجمه ویس و رامین به طول انجامید، من کاملا مجذوب شده بودم، این اثر یکی از برترین شعرهایی است که تا کنون سروده شده است... من هیچ شعر عاشقانه بهتری در هیچ زبانی نمی شناسم."

شاهنامه دیویس را با چالش های مختلفی، از راز منابع فردوسی و گفتن داستانی در برگیرنده تاریخ ایران از منشا های افسانه ای آن گرفته تا کشورگشایی عرب های مسلمان در قرن هفتم روبرو کرد.

مایکل دیردا[9]، منتقد کتاب واشنگتن پست، نوشت که ترجمه دیوید از شاهنامه " دربردارنده سهولت و تعالی شایسته یک شاهکار است اما هیچ گاه پر زرق و برق به نظر نمی رسد، جمله های آن  واضح، آرام و آهنگین است. در برخی لحظات پر التهاب، معمولا در زمان تشویش یا هیجان، دیویس از بیت هایی همانند تک خوانی استفاده می کند، و نتیجه کاربه ما یادآوری می کند که دانشمند و مترجم نیز خود یک شاعر برجسته است. (مراجعه شود به " شعری که فرهنگ و ادبیات ایرانی را نزد مردم آمریکا می آورد" <http://www.america.gov/st/washfile-english/2003/June/20030602112714tiwomods0.9759027.html#ixzz0K6koMxOe&D> )

دیویس می گوید، دستاوردهای فردوسی به حفظ میراث ایرانی و سنت های یک جامعه اسلامی یاری داده است.

اگرچه شاهنامه جنبه های بی همتای تمدن ایران را تجسم می بخشد، از نظر دیویس، اثری در برگیرندۀ حقایق جهانی است. او در مصاحبه ای با Iranica.com گفت:" یکی از جنبه هایی که در اغلب شعرها می توان یافت، و در شاهکارهای اکثریت دیگر فرهنگ ها حضور ندارد، جو اخلاقی واقعی آنها است."

دیویس گفت: "جهانشمولی در همه جای این شعر مشهود است، پرداختن به عدالت، در مورد این که مرد یا زن خوب بودن به چه معناست، در مورد تاراج زمان و نبرد، در مورد بی عدالتی های آشکار جهان که اغلب به نظر می رسد به بدی بها می دهند و خوبی را از میان می برند... در مورد ماهیت عشق و افتخار،"

" تمام این موضوعات می تواند مورد توجه هر کسی که گوش شنوا دارد، از هر فرهنگی قرار گیرد."

مطلب بعدی: دانشگاه های ایالتی رشد مطالعات ایران شناسی را بر می انگیزند.