هنر | شکل دهی مجدد ایده ها، ابراز هویت
07 می 2009
آمریکائیان ایرانی تبار تدوین یک دانشنامۀ بزرگ را جشن می گیرند
پژوهشگران از جشن های سال جدید ایرانی برای معرفی دانشنامه ایرانیکا، که کاری دردست تکمیل است، بهره می جویند
در حدود 200 نفر از آمریکائی های ایرانی تبار در اواخر ماه مارس در سالن اجتماعی در لانگ آیلند نیویورک، درست در خارج از شهر نیویورک، جشن نوروز، سال نوی ایرانی، را برگزار کردند. هنگامی که یک خواننده میانه سال ترانه های معروف ایرانی سال های دهه 1970 را باصدای بلند می خواند، شرکت کنندگان غذاهای خوشمزه ایرانی از جمله کشک بادمجان، مرغ و سالاد سیب زمینی، هندوانه و شیرینی های پسته ای را از بوفه دریافت می کردند.
برخلاف صدها مراسم جشن نوروز که در سراسر ایالات متحده برگزار می شود، این جشن از مضمون خاصی برخوردار بود. در این جشن طرح برجسته دانشگاهی دانشنامه ایرانیکا تقدیر شد.
این طرح در اواسط سال های دهه 1970 توسط احسان یار شاطر، یک از محققان برجسته ایرانی که در ایالات متحده فعالیت دارد آغاز گشت. هدف از تهیه این دانشنامه پدید آوردن مرجعی از اطلاعات در باره تاریخ و فرهنگ ایران و فلات بزرگ آسیای مرکزی است که زمانی در محدودۀ امپراطوری ایران قرارداشت. از هزاره سوم قبل از میلاد، پارس، نامی که برای مدت طولانی به ایران اطلاق می شد، ماوای یکی از قدیمی ترین و شکوفاترین تمدن ها در جهان بوده است. این سرزمین همچنین دارای سنت طولانی و پر باری از دانش بوده است، هر چند آنچه که از این دانش باقی مانده است بیشتر متعلق به دوران پس از اسلام و بعد از از حدود سال های 650 میلادی است.
تهیه این دانشنامه با همکاری 1400 محقق، اکنون در میانه راه است. پانزدهمین جلد دانشنامه حاوی تا حرف "ک" است که اخیراً به چاپ سپرده شده است.
این طرح که به خاطر سطح بالای علمی آن مورد تقدیر قرار گرفته، به دلایلی غیر عادی به شمار می آید. همانند انسکلوپدیا بریتانیکا و لوانسکلوپدی فرانسیز ، و دیگر منابع مرجع که به تاریخ و فرهنگ ملتی خاص اختصاص دارد، دانشنامه ایرانیکا در خارج از کشوری که در باره آن نگاشته شده است، تهیه شده است. و شاید عجیب تر از همه انتشار این اثر نه به زبان فارسی که زبان ایرانی ها است ، بلکه به زبان انگلیسی است.
یارشاطر به شبکه خبر آمریکا گفت که فکر اصلی این است که این کار در دسترس همه دنیا باشد. این محقق 89 ساله هنوز سرپرست این طرح است که در دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک دنبال می شود. "من هرگز نمی توانستم این کار را به فارسی انجام دهم، در اینصورت این کار تنها به وسیله تعداد بسیار کمی از مردم، که به خصوص به آن نیازی ندارند، مورد استفاده قرار می گرفت."
تهیه دانشنامه کوششی غیر انتفاعی و شامل مطالبی است که به وسیله متخصصان از سراسر جهان، از جمله ایالات متحده، اروپا، ایران، و ژاپن نوشته شده است. یارشاطر اظهار داشت: "ما همواره در هر موضوع به دنبال برجسته ترین محققان، در هر کجا که باشند، هستیم."
این دومین سالی است که محققان سراسر ایالات متحده و در چندین کشور خارجی دیگر مراسمی تحت عنوان "هفته بین المللی فرهنگ ایرانی ،" برای جلب توجه افراد به این دانشنامه، برگزار می کنند. مراسم این هفته توسط یارشاطر و همکاران وی در مرکز مطالعات ایرانی ، موسسه ای در دانشگاه کلمبیا که زیر نر وی اداری می شود، هماهنگ شده بود.
مراسم های برگزار شده دارای همان خصوصیات بدون محدودیتی بود که دانشنامه سعی دارد داشته باشد. به عنوان مثال، در مراسم جشن لانگ آیلند، در نیویورک، محقق جوانی یک برنامه سخنرانی همراه با نمایش اسلاید در باره شهر تاریخی ایرانی همدان و مقبره معروف استر ، یک ملکه یهودی و مردخای ، پدر خوانده او ارائه داد.
بر اساس کتاب عهد عتیق انجیل یهودیان و مسیحیان، استر از همسرر خود خشایارشاه ، پادشاه ایرانی درخواست کرد تا مانع قتل و عام یهودیان ایران در قرن پنجم قبل از میلاد شود. این مقبره با تاریخچه مشخص یهودی خود، یکی از جاذبه های امروزین شهر به شمار می آید.
محققان سایر مناطق روش های دیگری برای جشن گرفتن هفته فرهنگ ایرانی یافتند. در دانشگاه آریزونا، دانشجویان برنامه مطالعات ایرانی در مسابقه شعر به زبان خارجی که در دانشگاه انجام گرفت شرکت کردند. آنها اشعاری از شعرای بزرگ کلاسیک مانند رومی و فردوسی و همچنین اشعاری از شعرای مدرن ایران را که به خاطر سپرده بودند،خواندند.
در دانشگاه جورج تاون، در واشنگتن دی سی، ایرانی ها و دانشجویان بخش های مطالعات ایرانی چندین دانشگاه آن محدوده به صورت مشترک میز گردی از دانشجویان کارشناسی تشکیل دادند. در این میزگرد هر یک از آنان در باره نحوه استفاده خود از دانشنامه ایرانیکا برای یک پروژه تحقیقاتی صحبت کردند.
در شیکاگو، حمید اکبری، رئیس بخش مدیریت و بازاریابی دانشگاه نوردایسترن ، به سازماندهی اجرای نمایشنامۀ "چهار صندوق" در خارج از دانشگاه، برای جمع آوری کمک مالی برای دانشنامه، اقدام کرد. نمایشنامه توسط بهرام بیضائی، فیلمساز و نمایشنامه نویس معروف ایرانی نوشته شده است ، که برخی از کارهای وی در کشور متبوع خودش توقیف شده است،
اکبری گفت که طرح دانشنامه به لحاظ حمایت ایرانی ها با دیدگاه های مختلف، منحصر به فرد است. "من هیچ وقت چنین حمایت و هیجان کلی در باره هیچ طرحی ندیده ام."
دانشنامه برای مدت سه دهه از کمک های بنیاد ملی هنرها که آژانسی مستقل، و متکی به اعتبارات عمومی در ایالات متحده است، برخوردار بود. در سال های اخیر، این طرح همچنین حمایت های قابل توجهی را از سوی آمریکائی های ایرانی تبار جلب کرده است.
هرچند به نظر می رسد که برخورد مقامات ایرانی به دانشنامه کمتر مثبت باشد، ولی چندین نسخه از دانشنامه در ایران – در کتابخانه ملی و چندین کتابخانه دیگر، قابل دسترسی است. محمد طباطبائی مدیر مرکز فرهنگی ایران در پاریس، در پاسخ به سئوال شبکه خبر آمریکا، بیان داشت که طرح "چیزی مورد نیاز است. ما کاملاً به آن علاقمندیم."
پزوهشگرانی که با طرح همکاری کرده اند می گویند، دانشگاهیانی که در ایران در باره موضوعاتی برای دانشنامه مطلب نوشته اند مورد آزار قرار گرفته و توسط پلیس بازجوئی شده اند.
یارشاطر مدیر طرح گفت: "مقامات دولتی به دانشنامه علاقه ای ندارند زیرا مطالب آن سانسور نشده است و نیز به این سبب که در آن در باره اقلیت ها، به خصوص بهائیت، که از نظر روحانیت "شیعی" امر ممنوعه ای است، مطلب آمده است." طباطبائی، مقام رسمی فرهنگی در پاریس، آزار رساندن به نویسندگان مطالب را در ایران رد کرد.
یارشاطر افزود، نسخ "غیر مجاز" دانشنامه که سارقانه تیهیه شده اند در ایران به فروش رفته است. وی گفت: "ما نمی توانیم کاری در باره آن صورت دهیم. اما حقیقت را به شما بگویم، ما اهمیتی نمی دهیم. هدف ما پخش این دانش است."
کلیه مطالب دانشنامه به صورت آزاد از طریق اینترنت در تارنمای زیر در دسترس قرار دارد.
تکلمه: در حالیکه بسیاری از ایرانیان مقیم ایالات متحده جشن نوروز، سال جدید ایرانی، را برگزار کردند؛ برخی دیگر این مراسم را برای حمایت از دانشنامه ایرانیکا، طرح برجسته دانشگاهی، مغتم شمردند. دانشنامه ایرانیکا، کار مستقلی که در ایالات متحده صورت می گیرد و نیمی از آن پس از سه دهه تکمیل شده است، پرداختن به تمامی جنبه های تاریخ و فرهنگ ایران را به گونه ای مستند، در مد نظر دارد.
