Η διαρπαγή ιστορικών κειμηλίων κι άλλων αντικειμένων της εθνικής κληρονομιάς ενός λαού, κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων ή πολέμων, εξετάστηκε πριν λίγες μέρες σε εκδήλωση της Εθνικής Λέσχης Τύπου, της Ουάσιγκτον, μέλη της οποίας είναι πολλοί από τους πιο διαπρεπείς δημοσιογράφους των Ηνωμένων Πολιτειών. Στο αποκρουστικό τούτο φαινόμενο, που έχει βλάψει, μεταξύ άλλων, την Ελλάδα και την Κύπρο, είναι αφιερωμένο το τηλεοπτικό μας «Ρεπορτάζ από Ουάσιγκτον» της εβδομάδας αυτής.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΠΟ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ – ΚΕΙΜΕΝΟ

Μάηκλ Τζένσεν

Η γεννημένη στην Αμερική δημοσιογράφος Μάηκλ Τζένσεν, που καλύπτει εξελίξεις στη Μέση Ανατολή από τη Κύπρο, περιέγραψε στην Εθνική Λέσχη Τύπου της Ουάσιγκτον τις κλοπές και τις καταστροφές ανεκτίμητης αξίας θησαυρών της Κυπριακής πολιτιστικής κληρονομιάς, στην περίοδο που ακολούθησε την Τουρκική εισβολή και κατοχή τμήματος του νησιού.

Τόνισε μεταξύ άλλων πως εμπειρογνώμονες από τις δύο πλευρές της Πράσινης Γραμμής επισκέφθηκαν στην τελευταία τριετία 505 εκκλησίες και μοναστήρια στα κατεχόμενα και 115 μουσουλμανικούς ιερούς τόπους στην ελεύθερη περιοχή της Κύπρου για να τεκμηριώσουνε την κατάστασή τους. Το πόρισμα της κοινής έκθεσής τους ήταν: «Τα μουσουλμανικά τεμένη διατηρούνται γενικά καλά ενώ οι πιο πολλές εκκλησίες είναι σε κακά χάλια. Ακόμα κι οι τοιχογραφίες τους έχουν ξηλωθεί. Κλάπηκαν 16.000 εικόνες ή μωσαϊκά και 60.000 άλλα κειμήλια. Λαθρέμποροι τα πούλησαν σε ιδιωτικές συλλογές και σε μουσεία».

Διαρπαγές εθνικών κειμηλίων εκδηλώνονται με διάφορες αφορμές. Λόγου χάριν, ο Άγγλος διπλωμάτης Θωμά Έλγιν, που λίγο πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 απογύμνωσε την Ακρόπολη, τον Παρθενώνα κι άλλους αρχαιολογικούς τόπους, που ανάσκαψε για να καταρτίσει την περίφημη συλλογή ελληνικών αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου, είχε ισχυριστεί πως η πράξη του εκείνη απέβλεπε στο να γλιτώσει τα μνημεία της Αθήνας από φανατικούς Τούρκους και βάνδαλους τουρίστες. Αλλά οι περιπτώσεις αυτές δεν είναι μοναδικές.

Όπως είπε η Μάηκλ Τζένσεν: «Καμπότζη, Ινδία, Βαλκάνια, Λίβανος, Τουρκία, Αίγυπτος, Ανατολική Ευρώπη, Αφρική και Νότια Αμερική είναι επίσης θύματα αρχαιοκαπήλων. Θησαυροί του Ιράκ ρίχνονται συνεχώς σε ένα λαθρεμπόριο που ίσως να είναι ήδη το πιο μεγάλο στον κόσμο».

Διαρπαγμένοι εθνικοί θησαυροί συνήθως παραμένουν στην κατοχή των συλλεκτών ακόμα και όταν τεκμηριώνεται πέρα πάσης αμφιβολίας η προέλευσή τους. Κι αυτό γιατί τα δικαστήρια στις πιο πολλές περιπτώσεις αναγνωρίζουνε πως ο συλλέκτης δεν γνώριζε ότι επρόκειτο για κλεμμένο έργο τέχνης όταν το αγόραζε.

Υπήρξε όμως πριν λίγο καιρό μια υπόθεση υπεξαιρεμένων αρχαιοτήτων που είχε διαφορετική εξέλιξη. Την ανέφερε η Μάηκλ Τζένσεν σε συνέντευξή της στη Φωνή της Αμερικής. «Πρόκειται για μωσαϊκά Κύπρου του 5ου και του 6ου αιώνα. Είναι από τα αρχαιότερα του κόσμου. Γλίτωσαν από εικονοκλάστες που κατέστρεψαν τα πιο πολλά Βυζαντινά έργα τέχνης στον 8ο κι 9ο αιώνα. Κλάπηκαν το 1980 από εκκλησάκι στα κατεχόμενα».

Από τη συνομιλήτριά μας μάθαμε πως οι αρχαιοκάπηλοι που τα υπεξαίρεσαν τα έστειλαν λαθραία στο Μόναχο και από εκεί διοχετεύθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου τα αγόρασε μια οικογένεια στο Σινσινάτι. Αλλά δεν έμειναν για πολύ στην κατοχή της. Τοπικό δικαστήριο την διέταξε να επιστρέψει τα μωσαϊκά στο νόμιμο ιδιοκτήτη τους -- την Εκκλησία της Κύπρου. Σύμφωνο ήταν και το Εφετείο του Σικάγου που τόνισε ότι τα Κυπριακά μωσαϊκά δεν μπορούν να θεωρηθούν περιουσία της οικογένειας που τα αγόρασε, άσχετο με το εάν αυτή γνώριζε ή δεν γνώριζε ότι ήταν κλεμμένα. Τα μωσαϊκά αυτά βρίσκονται τώρα πίσω στην Κύπρο.

Σχολιάζοντας το ευχάριστο τέλος που είχε η υπόθεση αυτή, η Μάηκλ Τζένσεν είπε: «Αν δικαστήρια στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες ακολουθήσουν το παράδειγμα του Σινσινάτι τότε πολλά κλεμμένα εθνικά κειμήλια θα γυρίσουν στις χώρες στις οποίες ανήκουν».

Παράλληλα τέτοιες δικαστικές αποφάσεις θα μπορούσαν να μειώσουν το ενδιαφέρον των διεθνών συλλεκτών για αρχαιότητες και αυτό με τη σειρά του ίσως να περιόριζε, το λαθρεμπόριό τους. Γιατί ποιος θα επιχειρήσει να κλέψει ξανά αρχαιότητες, ριψοκινδυνεύοντας να συλληφθεί και να περάσει μέρος της ζωής του στη φυλακή, όταν θα γνωρίζει πως δεν θα βρεθεί κανένας στον κόσμο να αγοράσει από αυτόν τα κλεμμένα κειμήλια;