Saudiya Arabistonining Jidda shahrida asoslangan Islomiy Taraqqiyot
Banki (Islamic Development Bank) Markaziy Osiyoning barcha davlatlariga moliya ajratib keladi.
Shariatga muvofiq ish yurituvchi, ya'ni hech qanday
foizsiz qarz beruvchi ushbu bank rahbari Ahmad Muhammad Ali al-Madaniy (Ahmed Mohamed Ali Al Madani) so'zlariga qaraganda xalqaro maydondagi bugungi iqtisodiy inqiroz tashkilotga zarar
yetkazmagan. Ammo, deydi u, jamg'arma unga a'zo davlatlardagi ahvoldan tashvishda. Bugungi dunyoda foizsiz bank yuritish mumkinmi? Al-Madaniy "bankimiz tuzilibdiki, shu tarzda ishlab kelmoqda, demak, bu mumkin", - deydi.
"Bankimiz 1973 yilda tashkil topganidan beri bugunga qadar 50 milliard
dollar jamg'ardi. Mablag' 56 a'zo davlatdan keladi, ularning qurbiga
qarab. Moliya so'ragan tomonning maqsadini izchil ko'rib chiqib, unga
hamkor bo'lishni taklif qilamiz. Ya'ni bir sarmoya kiritamiz va shu
tariqa bu biznes egalaridan biriga aylanamiz yoki loyihani quvvatlab, u
keltirgan daromadga sherik bo'lamiz".
Al-Madaniyning
tushuntirishicha islomiy banklar uchun "sukuk", ya'ni "zayom" - qarz
hujjati eng muhim narsa. U asl mulkka tayangan holda beriladi, ya'ni
uzoq yoki qisqa muddat uchun molingizni garovga qo'yib, bu bankdan
sarmoya olasiz.
"Biz quruq bashoratga berilmaymiz. Chayqovchilik
qilmaymiz. Taxminlarga ishonib, pul tikmaymiz", - deydi Islomiy
Taraqqiyot Banki prezidenti.
"Bugungi xalqaro moliya tizimidagi muammo, uni tanazzulga yetaklagan
sabab bu tavakkal qilish. Islomiy moliyada esa tavakkal bu xavf. Pul
tikish va qimor harom".
Osiyo va Afrikadagi a'zolar yordamga muhtoj, deydi al-Madaniy.
"Shu
oy oxirida Jiddada to'planib, masalaga birgalikda yechimlar topish
umididamiz. Vaziyatni o'nglash uchun yangi moliyaviy vositalar kerak.
Barcha resurslarni ishga solmoqchimiz. A'zolarimiz asosan
rivojlanayotgan mamlakatlar. Ularning bank tizimini mustahkamlab, xalq
ishonchini oshirish oshirish kerak. Demak tizimlarni qayta ko'rib
chiqmasak bo'lmaydi. Islomiy Taraqqiyot Banki texnik yordam va maslahat
berishga tayyor".
Al-Saud qirolligi taklifi bilan yaratilgan
bank o'zini musulmon dunyosida qashshoqlikka qarshi kurashuvchi
muassasa deb biladi. Ta'lim va tibbiyot sohalari rivoji uchun grantlar
ajratib keladi.
Tashkilot hukumatlar bilan yaqindan ishlaydi,
jumladan Markaziy Osiyoda va xususan O'zbekistonda. Tashkilot, deydi
tanqidchilar, Jahon Banki va Xalqaro Moliya Jamg'armasi singari
hukumatlar bilan til biriktirib, mustaqil muassasalarga kam e'tibor
qaratadi.
Al-Madaniy bunga javoban "biz hukumatlar qo'lida chek tutqazayotganimiz yo'q",- deydi.
"Markaziy
Osiyo bankimiz uchun muhim va sarmoyaga muhtoj mintaqa. Hukumatlar
bilan, xususan O'zbekiston bilan yaxshi munosabatdamiz. Mamlakat
tadbirkorlarini arab va boshqa davlatlardagi biznesmen va sarmoyachilar
tanishtirib kelamiz. Lekin mablag' ajratishdan oldin maxsus kengashimiz
da'vogar maqsadini obdon o'rganib chiqadi. Biz loyihani amalga
oshirayotgan tomon bilan ishlaymiz. Masalan, biror inshoot qurilayotgan
bo'lsa, quruvchi va material ta'minlovchi haq to'lanadi. Hech bir
hukumatning cho'ntagiga pul solayotganimiz yo'q. Har bir dollarimiz
xalq manfaati uchun xizmat qilayotganini kafolatlaymiz. Qirg'izistonda
biz asos solgan islomiy bank keng qanot yozmoqda. Qo'shni davlatlar ham
bu turdagi banklarga qiziqib qolgan. Gap ishonchda",- deydi al-Madaniy.
Almatida mintaqaviy idoraga ega bank hech bir davlatlarning siyosiy
ta'siri ostida emasligini, diniy-mafkuraviy tashviqotdan yiroq ekanini
qayd etadi.
Lekin Saudiya Arabistonini vahobiylikda, aqidapast
siyosatda ayblovchi tomonlar bunga ishonmaydi. Bank vahobiylardan
tushgan pulni G'arbda, xususan AQShda masjidlar qurish uchun taqdim
etgan deya tergov ishlari ochilgan.
Islomiy Taraqqiyot Bankiga
eng ko'p hissa qo'shadigan davlatlar - Saudiya Arabistoni, Sudan,
Quvayt, Liviya, Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari, Eron, Misr,
Indoneziya va Pokistondir.
O'zbekiston Tashqi ishlar vazirligi
ma'lumotlariga ko'ra, ushbu bank Davlat va jamiyat qurilishi
akademiyasini texnik uskunalar bilan ta'minlash uchun 1998 yilda 293
ming dollar, 2000 yilda Samarqanddagi Imom al-Buxoriy maqbarasi qoshida
Dorul-Hadis madrasasi (Hadis ilmi markazi) qurish uchun 255 ming dollar
bergan. A'zolikka esa O'zbekiston 2003 yilda qabul qilingan. 2006
yilgacha respublikaga jami 453 ming dollar berilgan va o'sha yili
O'zbekistonning bankdagi hissasi 0,03 ni tashkil etgan.
Markaziy
Osiyo va Ozarbayjonda shu kungacha Islomiy Taraqqiyot Banki qariyb 800
million dollar ajratgan. Mablag' asosan transport va texnologiya
sohasi, tibbiyot va ta'lim jabhalariga sarflangani e'tirof etiladi.