Drang tot bezitten is niet typisch menselijk

woensdag 14 januari 2009 22:30

Ook apen kunnen bezit ervaren

Een wereld zonder bezittingen spreekt tot de verbeelding. ‘Imagine no possessions’, zong John Lennon al in 1971, en alle hippies zongen luid mee, waarna ze zich overigens ontpopten tot de meest materialistische generatie ooit, die het doodgewoon vond om private rijkdom te financieren met publiek geld, op kosten van toekomstige generaties uiteraard.
 
Nu is één generatie die met de billen bloot is gegaan natuurlijk geen bewijs dat een wereld zonder bezittingen niet kan of dat we het niet zouden moeten proberen. De aarde kan immers vermoedelijk tot 10 miljard mensen voeden, maar zelfs met zes miljard zijn alle rijkdommen zo verdeeld dat de ene helft van de aarde aan honger lijdt en de andere helft te vet is. Allemaal dankzij bezit.
 
Controle
Bezit wordt vaak als een teken van beschaving gezien, waarvoor het idee van eigenaarschap noodzakelijk zou zijn: het idee dat iemand exclusieve controle over een object of zou kunnen of moeten hebben. Sociale wetenschappers hebben altijd verondersteld dat hier een sterk zelf-concept voor nodig is: immers, als je geen onafhankelijk individu bent, kun je ook geen eigen object bezitten.
 
Zo is bezit lange tijd gezien als een hogere waarde, en is bescherming van bezit een centraal punt in iedere ontwikkelde rechtsstaat. Bezit zou volgens zo’n sociologisch perspectief bij andere primaten niet voor moeten komen.
 
Apen
En wat werd er afgelopen december gepubliceerd? Een onderzoek dat duidelijk maakte dat ook apen bezit kunnen ervaren. Een van de bijzondere effecten van bezit is namelijk dat mensen aan hun bezit gehecht raken.
 
Als veelgebruikt voorbeeld geldt de fles goede wijn die jarenlang in de kelder ligt. Na jarenlang bezit wordt de fles niet voor marktwaarde ingeruild (wat een puur rationele handelaar wel zou doen), maar wordt er veel meer voor gevraagd dan wat hij waard is.
 
Dit wordt in de gedragseconomie het ‘endowment effect’ genoemd, wat in het Nederlands neerkomt op het ‘schenkings’effect. Geef mensen bijvoorbeeld ’s ochtends een mok van 5 euro en vraag ze die ’s avonds te ruilen voor een willekeurig ander object van 5 euro en ze doen het niet – ze zijn gehecht geraakt aan hun mok. Ze vragen dan een hogere prijs dan de mok waard is (ongeveer twee keer zo hoog).
 
Muntstukken
Dit endowment effect werd nu onderzocht in kapucijnapen, maar om eerst te testen of deze überhaupt wel zo handelden als mensen, werd onderzocht of de apen wel konden omgaan met een ruilsysteem en een vrije markt.
 
De apen kregen metalen muntstukken die ze konden inruilen tegen verschillende soorten voedsel (bijvoorbeeld appelschijven of druiven). De apen leerden het gebruik van geld zonder enig probleem en reageerden net als mensen: als appelschijven in de aanbieding gingen (twee voor de prijs van een) kochten ze meer appelschijven. En ze handelden liever met degene die soms voor niets een gratis extra exemplaar leverde (winstmaximalisatie).
 
Corn flakes
Maar goed, wat gebeurde als deze apen een schijfje met vruchten kregen (of een klein pakje met corn flakes) en dat later mochten ruilen? Beide waren voor apen evenveel waard, want als ze vrij mochten kiezen kozen ze allebei even vaak. Maar als een aap twaalf fruitschijfjes kreeg, ruilde hij er niet zes met pakjes corn flakes, zoals je zou verwachten. In plaats daarvan ruilde hij nauwelijks.
 
Zelfs met betalingen voor de moeite van de transactie (met havervlokken) konden apen niet worden omgekocht. Dat ze te lui waren klopte ook niet: als voedsel werd aangeboden dat veel meer waard was (een marshmellow of fruit snack; in de vrije markt was hun waarde vastgesteld) ruilden ze maar al te graag. De verklaring: de twaalf fruitschijfjes waren hun bezit geworden.
 
Wat fruitschijfjes zijn voor kapucijnapen, is de dure fles wijn voor mensen (en pindakaas-tubes voor chimpansees [8]).
 
Het ervaren van bezit is dus ook mogelijk bij andere apen – daar gaat de sociologische notie dat bezit een hoog ontwikkeld, menselijk concept zou zijn. Bezit is geen teken van beschaving, maar gewoon een primitieve notie.

Sturm  und Drang