The Water Cycle The Water Cycle, Tajik	Back • Water Cycle home page Water Science home page

Illustration by John M. Evans, USGS

ГАРДИШИ ОБ ЧИСТ?

Гардиши об чист? Ман метавонам бигўям, ки ин Ман дар тули замон! Гардиши об маълум аст њамчун гардиши гидрологї, ки ин шарњ медињад њастї ва њаракати обро дар рў, зер ва даруни замин. Оби замин њамеша дар гардиш аст ва њама ваќт шакли худро аз моеъ то буѓ иваз мекунад, то ки ях баста аз нав ба об табдил шавад. Гардиши об мурури миллиардњо сол дорад ва тамоми зиндагї дар замин аз ў вобаста аст; Замин як мавзеъи мураккабу номањфуме мебуд агар беоб зиндагї мекард.

НАЗАРЕ БА ГАРДИШИ ОБ:

Аслан гардиши об худ оѓоз надорад, лекин сиришти гардиш оѓоз мешавад аз уќёнус. Офтоб, ки гардонандаи гардиши об аст, оби уќёнусро гарм мекунад. Кисман ин об бухор мешавад. Бухоршавї дар обњои ширин, кулњо ва дарёњо низ ба вуќўъ меояд. Нами замин њам бухор медињад. Як ќисми об дар атмосфера дар натиљаи бухоршавї љамъ шуда, ба нуќтањои баландтарин, ба пиряхњо мегузаранд, ки дар он љо онњо буѓ шуда дараљаи бухоршавиро намегузаранд. Љараёни бодњои бологузар бо худ ин буѓро ба атмосфера дар љое, ки љараёнњои сардтар мављуданд бурда мефишорад ва ба абр табдил медињад. Абрњо дар атрофи кураи замин давр зада ба њам бар мехўранд, меафзоянд ё ин ки ба шакли боришот ба замин мерезанд. Як ќатор боришотро мо ба шакли барф мушоњида мекунем, ки дар пиряхњо љамъ мешавад. Дар љойњои нисбатан гарм барф бо омади бањор об шуда ба дарёњо зам шуда нуќтаи охирини худро дар гардиши об дар табиат пайдо мекунад.

Як ќисми хотимавии ин гардиш ба дарёњо ворид мешавад ва омехта мегардад. Азбаски маљроњо ба сўи уќёнусанд ќисм ќисм дар обњои ширин, кулњо ва дарёњо љамъ мешавад. Ќисми зиёди обро замин ба худ мекашад. Як ќисми ками он ба ќишри замин дохил шуда, ќабатњои обёри онро пур мекунад, ки он нигањдорандаи миќдори бењудуди оби тоза барои фосилаи зиёд мебошад.

Як ќисми ин об метавонад аз ќаъри замин њамчун обњои зеризаминї ба сатњи наздики замин барояд. Бо мурури замон боз њам ин об метавонад гардишро давом дињад ва аз нав ба уќёнус ба љое, ки гардиши об хотима меёбаду аз нав шурўъ мешавад, ворид шавад.

ОБ ДАР УЌЁНУС

Уќёнус љои љамъшавии обњои зиёди замин аст. Маълум аст, ки 1,386,000,000 км кубии об тахминан 1,338,000,000 км кубии об дар уќёнус љойгир аст. Ин таќрибан 96, 5 фоиз аз њаљми умумї аст. Маълум аст, ки уќёнус таќрибан 90-фоиз оби бухоршударо барќарор мекунад (аз сабаби њарорати баланди офтоб), ки он ба гардиши об ворид аст.

Дар замонњои иќлими сард пиряхњо зиёд мешаванд, ки ин њачми оби уќёнусро камтар мекунад. Таѓиротњо њангоми даврањои гарм ба вуљуд меоянд. Дар замонњои охирони давраи яхбандї сатњи об дар аз як се њиссаи замин ва уќёнус таќрибан ба 122метр (400фут) пасттар аз њозира мешавад. Таќрибан се миллион сол пеш ваќте ки иќлими замин гармтар буд, шояд уќёнус 50метр (165фут) баландтар буд.

БУХОРШАВИ

Бухоршавї протсеси аќибгардї аст барои фишурдашавї, (конденсации), ки дар он њолат об аз моеъ ба ях табдил меёбад. Энергия (дараљаи баланд) барои шикастани алоќае, ки молекулањои обро мепайвандад, истифода мешавад. Ин исботи он аст, ки барои чи об ба осонї дар (100⁰с, 112^оf) мељўшад, вале дар дараљањои сардї суръаташ пасттар аст. Бухоршавї дараљаи муњити атрофро пасттар мекунад, ки ин исботкунандаи он аст, ки чаро обе, ки пусти бадани мо људо мекунад, моро салќин месозад.Буѓњои уќёнус – самти роњи асосии обњоеро ташкил медињанд, ки ба сўи атмосфера, яъне ќабати болои замин майл мекунанд.Дар њаљми глобалї шумораи буѓњои об ба обњое ки ба сўи замин њамчун боду борон мерезанд баробар аст. Таќрибан 10 фоизи обњои буѓшудаи уќёнусњо ба барфу борон мубаддал мегарданд. Пас аз буѓшавї молекулаи об таќрибан 10-рўз дар њаво љой мегиранд.

БУХОРШАВИ

Ба маълумоти онњое,ки ба даврањои мухталифи љараёни об шавќу раѓбат доранд расонида мешавад, ки буѓшавї дар он њолатњое истифода мешавад, ки тасвири барф ва яхгардї, њамзамон буѓшавии онро бидуни амали обшавї имконпазир бошад.. Бењтарин воситаи мушоњидаи љараёни буѓшавї ин истифодаи гази турши об аст, ки тавре дар тасвир омадааст.

Њангоми таѓирёбии боду њаво, чун намнокии зиёд ва вазидани бодњо љараёни буѓшавї бо суръати баланд ба амал меояд. Њамзамон буѓшавї дар мавзеъњои баланд, ки фишори њаво камтар аст зиёдтар ба чашм мерасад. Барќ чун нури офтоб амали зарурист.Агар нуќтаеро дар замин, ки буѓшавї он љо зиёдтар ба вуќўъ мепайвандад бигўянд куљост, љавоб танњо яктост- бешубња он љо самти љанубии Эверест мебошад. Њарорати паст, бодњои сахт, нўрафшонии баланди офтоб, фишори хеле пасти њаво - ин њама барои буѓшавї хеле амалњои зурурианд.

БУХОРШАВИ БА ШАКЛИ ЉАМЪ

Њарчанд мафњуми бухоршавї бухори обњои кулњову њатто уќёнусњоро мефањмонад дар ин самт бухоршавї, њамчун обе, ки аз ќабати болоии замин ба атмосфера меояд ва обњое, ки аз растанињо тавассути баргњояшон пайдо мегарданд, маънидод мешавад. Бухоршавї љараёнест, ки об аз решаи растанињо ба баргњояшон афтида аз болои онњо бухор мегардад. Бухоршавї – умуман бухоршавии об аз баргњо асос аст. Маълум аст, ки тахминан 10 фоизи намнокии атмосфера аз бухоршавии растанињо њосил мегардад.

ОБ ДАР АТМОСФЕРА

Об дар атмосфера њамчун буѓ, абр ва рутубат мављуд аст. Чун ѓунљоиши зиёди об дар атмосфера имконпазир аст, обњо дар њаљми зиёд гирди замин пањн мегарданд. Таќрибан њаљми об дар атмосфера 12 900км кубиро ташкил медињад ва агар доимо борон меборид,ин дарњол заминро дар сатњи 2,5 см об мепўшонид.

КОНДЕНСАЦИЯ

Конденсация бар хилофи љараёни бухоршавист. Дар ин сурат буѓи об дар хаво ба катрахои об мубаддал мегардад.Конденсация бахри доираи гардиши обхо хеле муњим аст,зеро он љавобгўи боришот аст.Њатто дар сурате, ки абрњо дар самои кабуд мављуд набошанд њам об дар шакли буѓ ва ќатрањо љой доранд.Сабаби пайдоиши абрњо дар атмосфера як амали аљиб аст.Њавое,ки буѓњои обро дороянд сард гашта, конденсация мешаванд.Љараёни конденсацияро рўзњое,ки анбўњи туман аст ва рўзњои намнокиву рутубатии зиёд метавон мушоњида кард,њамчунин рўзњои сард њангоми араќкунии тирезањои хона ба амали конденсация мисол шуда метавонад.

БОРИШОТ

Барфу бороне, ки аз абрњо љорї мешавад роњи аввалияи гардиши об аст, ки сўи замин меояд. Дар абрњо буѓи об ва ќатрањое мањфузанд, ки зара-зара љамъ омада абрњоро ташкил медињанд. Онњо хеле хурданд, ки чун борон ба замин бирезанд. Барои он ки онњо ба борон муббадал гарданд, заррањои об бояд ба чанг, намак ва ё худ дуд омехта гарданд. Дар ин сурат ќатрањо љамъ омада бузургтар мегарданд ва сипас ба замин ба шакли борон мерезанд. Миллионњо ќатрањои абр як ќатраи боронро ташкил медињад. Рекорди умумиљањонии борони сели њамасола дар Вайалеиле, Гавайя ба вуќўъ мепайвандад, ки он ба њисоби миёна таќрибан 1140см дар як солро ташкил медињад. Бар хилофи он дар Арика,Чили дар тўли 14-сол борон намеборад.

 МАЊЗАНИ ОБ ДАР ЯХ ВА БАРФ

Як ќисми оби замин дар тули ваќти зиёд дар яхпорањо мањфуз мегардад. Беш аз 90 фоизи њаљми яхпорањои замин дар Антарктида мављуд аст, дар он ваќте, ки яхњои љазираи Гренландия пеш аз 10-фоизи њаљми яхпорањоро дорад. Яхпорањо бо мурури замон об мешаванд, зеро иќлими замин њамеша таѓир меёбад. Дар замонњои гузашта низ даврањои сарду гарм вуљуд доштанд. Агар њамаи пиряхњо об мегаштанд, имрўзњо сатњи оби бањрњо таќрибан 70метр баланд мегашт ва дар тули давраи яхбандии охирин сатњи бањр таќрибан 122 метр пасттар буд назар ба рўзњои мо ва пиряхњо сеяки заминро пўшондабуданд

РОЊИ ОХИРИНИ БАРФ СЎИ ЉАРАЁНЊО

Дар тамоми љањон охирин роњи об гаштани барфњо – ќисми аосии њаракати обњои заминист. Дар мавзеъњои иќлими сарддошта барфњо сусттар об мешаванд ва дар дарёњо об камтар љорї мегардад. Об гардидани барфњо аз таѓирёбии мавсимњо вобастагї дорад. Агар дар фасли зимистон боришоти барф камтар бошад захираи об кам мегардад ва он зарбаи сахтест бањри кулу дарёву обанборњо, ки сатњи оби онњо камтар мегардад ва ба инсонњо низ, ки аз ин обанборњо истифода мебаранд мушкилот пеш меояд.

 ЉАРАЁНЊО

Љараён ба њаљми обњое, ки ба дарёњо љорї мегардад мубаддал меёбад. Дарёњо њам барои одамон ва њам барои набототу њайвонот ќиммати зиёд доранд. Дарёњо љои фароѓати одамонанд, њамзамон мардум оби ошомидани истифода мекунанд, барои обёрї намудан низ об лозим аст, ќувваи барќ мегиранд ва партову ифлосињо тавассути об шуста мешаванд. Дарёњо бањри гузаргоњ бо маќсади тиљорат истифода мегарданд.

 ЉАРАЁНЊО

Љараён ба њаљми обњое, ки ба дарёњо љорї мегардад мубаддал меёбад. Дарёњо њам барои одамон ва њам барои набототу њайвонот ќиммати зиёд доранд. Дарёњо љои фароѓати одамонанд, њамзамон мардум оби ошомидани истифода мекунанд, барои обёрї намудан низ об лозим аст, ќувваи барќ мегиранд ва партову ифлосињо тавассути об шуста мешаванд. Дарёњо бањри гузаргоњ бо маќсади тиљорат истифода мегарданд.

Њангоми оид ба судмандии оби дарёњо њарф задан дар бораи сатњи оби дарё низ андеша рондан лозим аст. Сатњи об чї маънї дорад? Агар шумо рост истода бошед ба поён нигаред. Шумо дар бахшгоњ ќарор доред. Сатњи об мавзеи замин аст, ки њамаи обњо ба ин љо рехта аз њамин љой бухор мегарданд. Тассаруфи асосї ба љараёни баланд – охирон ќисми обтаќсимкунак, яъне бахшгоњ аст, ки њаљми дарё аз њаљми сатњи он вобаста аст.

МАЊЗАНИ ОБЊОИ ШИРИН

Як ќисми доираи обњо, ки мо њаррўза мушоњида мекунем обњои ширинанд, ки рўи замин љойгир шудаанд, аз ќабили кулњо, дарёњо, чашмасорон ва ѓ. Обњои рўи заминї натанњо барои њаёт муњиманд, балки тавассути гузориши ба ќишри замин он ќабатњои обии зеризаминиро бо захирањои об таъмин месозад. Обњои ширин тахминан 3-фоизи тамоми обњои рўизаминиро ташкил медињад. Дарёњо таќрибан 0.006 фисади захираи обњои ширинро ташкил медињанд. Шумо аз ин маълумот дарк менамоед, ки њаёти заминињо аз рўи њамин обњо пойдор аст.

ВОРИД ГАШТАН

Ворид шудан –пастшавии њаракати об аз ќабати болои замин ба асос аст. Њиссаи обе, ки њамчу барфу борон ба ќабати замин дохил мегардад. Ин њама аз як ќатор омилњо вобастагї дорад. Каме об, ки дар ќабати тунуки замин мегузарад ба љараёни обњо метавонад ворид гардад. Агар ќабатњои обгузар тунук бошанд об хеле хуб љорї мегардад ва одамон метавонанд гоњњо сохта обро бо маќсадњои гуногун истифода баранд.

МАЊЗАНИ ОБЊОИ ЗЕРИЗАМИНИ

Њаљми зиёдтари обњо дар зери замин мањфузанд. Об њоло њам њаракат дорад, эњтимол хеле суст ва ин њама ќисмест аз доираи обњо. Њиссаи зиёди обњо ба ќабати замин дар натиљаи боришот ворид мегардад. Ќабати бологии хок зонаест, ки аз намнокї холис аст, ки об дар њаљми мављуд аст, ки заминро ба куллї обёрї намекунад. Табаќњои пасти замин-зонаест, ки аз об сер гаштааст. Истилоњи оби асоси заминї бањри тасвири ин ќисмат истифода мешавад. Њиссаи зиёди оби заминї дар ќабатњои обї мањфузанд, ки одамон дар тамоми чањон аз ин обњои зеризамини вобастагї доранд.

ХОЛИ ГАШТАНИ ОБЊОИ ЗЕРИЗАМИНИ

Холи гаштани обњои зеризаминї ин њаракати об аз асос аст. На њамаи боришоте, ки ба обњои зеризаминї мерезанд дар он љо мемонанд- ќисме аз онњо ба таври куллї њаракат мекунанд. Обе, ки дар зери замин њаракат менамояд аз гузаргоњ вобастагї дорад. Агар гузаргоњи ќавї ба об имконияти њаракати озодро дињанд, об масофаи зиёдеро дар чандин рўзњо тай мекунад.

БАЊОР

Бањор таѓиротёбии обњост, њангоме ки обњо ба таври гузариш аз як минтаќаи географї ба самти дигар њаракат менамоянд. Дар минтаќањое, ки фаъолияти вулканї дорад бањор гармтар меояд, њамин тариќ об тавассути сангњои гарм њарораташ гарм шуда ба боло майл мекунад. Дар ин њолат амали Хот Спрингс рух медињад, яъне обе, ки дар ќаъри замин мањфуз аст роњраверо сўи ќабати болоии замин љуста мебарояд.

ТАЌСИМОТИ ГЛОБАЛИИ ОБ

Барои фањмонидани мушахасси дар кадом нуќтаи замин вуљуд доштани об ба таблицаи зерин нигаристан лозим. Медонед, ки доираи об њаракати обњои заминро тасвир месозад диаграммае, ки дар зер аст обњои заминро дар ваќти муайян инъикос мекунад. Агар шумо шуморањои миллионњо сол пешро таќќос кунед ин шуморањо таѓир меёбанд.

Диќќат дињед, ки аз њамаи обњои љањонї ки тахминан 1386 миллион метри кубиро ташкил медињанд беш аз 96 фисадаш обњои шўранд. Бештари обњои ошомидани яъне беш аз 68 фоизаш дар пиряхњо мањфузанд, 30 фоизи дигар обњои ширин дар зери замин љойгиранд. Обњои ошомидании рўи замини аз ќабили чашмаву дарёву кулњо 93,100 км кубиро ташкил медињанд, ки он 1/ 700 фоизи обњо аст.

Њамаи дарёву кулњо ягона сарчашмаи обњои ошомиданианд, ки одамон аз онњо истифода мебаранд.

One estimate of global water distribution:

Water source	Water volume, in cubic kilometers	Water volume, in cubic miles	Percent of freshwater	Percent of total water
Oceans, seas, & bays	1,338,000,000	321,000,000	--	96.5
Ice caps, glaciers, & permanent snow	24,064,000	5,773,000	68.7	1.74
Ground water	23,400,000	5,614,000	--	1.7
Fresh	10,530,000	2,526,000	30.1	0.76
Saline	12,870,000	3,088,000	--	0.94
Soil moisture	16,500	3,959	0.05	0.001
Ground ice & permafrost	300,000	71,970	0.86	0.022
Lakes	176,400	42,320	--	0.013
Fresh	91,000	21,830	0.26	0.007
Saline	85,400	20,490	--	0.006
Atmosphere	12,900	3,095	0.04	0.001
Swamp water	11,470	2,752	0.03	0.0008
Rivers	2,120	509	0.006	0.0002
Biological water	1,120	269	0.003	0.0001
Total	1,386,000,000	332,500,000	-	100
Source: Gleick, P. H., 1996: Water resources. In Encyclopedia of Climate and Weather, ed. by S. H. Schneider, Oxford University Press, New York, vol. 2, pp.817-823.

---

Water-cycle home Water Science home USGS Water Resources
Page Contact Information: Howard Perlman
The URL for this page is http://ga.water.usgs.gov/edu/watercycletajik.html
Last Modified: Aug 13, 2008
USGS Privacy Statement | Disclaimer | Accessibility